Por Angelo Nero / Fotos:Aitor Ramos Soto
Xulia María Barros é unha muller cos pes na terra, máis ca ollada no alén, nese horizonte onde medran os soños, as utopías. Dese alén procura materiais para modelar versos, cancións, anacos de nubes dos que se empregan para fabricar esa tenrura tan precisa en tempos incertos.
Dende Cesantes é quen de ollar ó outro lado do Atlántico, ata Arxentina, onde levou as Noites da Galiza, un espectáculo poético-musical que uniu ás dúas ribeiras irmáns. A literatura e a música semellan tamén dúas ribeiras polas que camiña levada polos ventos salgados que lle traen o ecoar dos vagalumes.
¿Que foi o que prendeu a faísca da escrita en Xulia María, cal foi o xerme dese universo poético que habería agromar con diferentes polas que abranguen dende o teatro de títeres ata a música?
O xerme ten que ver coa miña avoa. Ela recitaba os poemas da literatura oral, da época, as noites, antes de durmir, recitaba aqueles versos que sabía de memoria, algúns que so escoitara unha vez, pois tiña unha memoria prodixiosa. Para a min, a miña avoa foi unha figura fundamental na miña vida, precisamente a través dos ollos dela, e das cousas que me contaba, digamos que eu incorporei esa forma de ver a vida. Na miña casa non había libros, pero meu pai era un namorado dos libros e da historia, e sen ter libros transmitiume tamén esa teima dos libros. E miña nai é unha muller cunha imaxinación prodixiosa, con moita fantasía, e eu creo que nesa mestura nace a miña poesía e o meu pensamento narrativo.
Por suposto, tamén están as primeiras lecturas, que naquela época eran en castelán, despois veu o galego, pero cando eu ía a escola as lecturas eran todas en castelán, de feito eu ata os seis anos só falaba galego, e cando empezo a ir a escola, empezo a estudar en castelán. As primeiras lecturas son de García Lorca, de Miguel Hernández, dos poetas e escritores desa época, e por suposto Becquer, que daquela era o que te deslumbraba primeiramente.
“Dejad que el bosque entre / e invada todas las paredes de esta casa / vendrán los susurros de otros tiempos / será sencillos cantarlos”, escribiches nunha das últimas entradas da túa bitácora. Agora os blogs, que tiveran unha explosión na creación poética fai unha década, semellan botellas con mensaxes agochados, na procura dunha praia onde alguén nos lea, sen embargo daquela tivo unha importancia brutal para que se escoitaran moitas voces que non atopaban outro canle para se expresar. ¿Que pensas que significou a aparición de Internet como medio para espallar tantos versos que permanecían, ata entón, nos faiados?
Para min Internet é a Biblioteca de Alexandría. Precisamente, foi unha das cousas que me atopei cando comecei a escribir e a tratar de que se viran os meus escritos, é verdade que o dos blogs fai anos eran máis importantes, pero o que había foros dos blogs era un deserto para mín. Era moi difícil atopar un sitio onde recitar poesía, ou onde atoparme con outra xente para falar de literatura. E nestes momentos, ó contrario que cando os blogs tiñan tanta visibilidade, agora hai unha explosión de poesía na rúa.
Eu xa o estaba mirando dende fai tempo, dende fai uns anos, pero para min agora hai unha especie de momento de ouro na poesía. Aínda non chegou, pero está case. A xente nova está escribindo, está recitando. Hoxe tamén está o tema das editoriais, fai uns anos practicamente ningunha publicaba poesía, porque sabía que non se ían vender, en cambio, agora hai unha moda de escribir poesía. Non toda é boa, por suposto, pero paréceme moi interesante este momento. E moi interesante que a xente nova, especialmente, teña unha vía para expresarse literariamente.
Fálanos de “Carne y ceniza”, o libro de poemas que editaches en 2006, e no que hai un forte acento social, segundo dixeches entón é froito da túa “particular terapia para loitar contra unha sociedade marcada polo consumismo. Ademais de poeta tamén es terapeuta, non son poucos os que din que escriben como unha terapia intima, máis publicar os froitos desa terapia semella algo liberador, ¿non si? No senso de mostrarlle o teu interior á xente que non ten coñece, que non ten as claves para interpretarte.
Para min escribir non é unha terapia, para min escribir é unha necesidade, absolutamente, se queremos interpretar iso como unha terapia, podemos facelo, pero para min é unha necesidade absoluta. Como os demais escritores hai veces que escribes máis ou menos, de feito cando levo tempo sen escribir sinto que me falta algo, para min é tan necesario como vestirse ou como comer.
Hai unha cousa que si que é moi interesante, si lees a moitos poetas hai un gran contido terapéutico en moitos deles, todos teñen unha forma de mirar o mundo, que nos expresan a forma de miralo dende outro lado, que non é o lado simple da vida, senón que é desde ese outro lado que podemos comprender as cousas dun xeito máis terapéutico ou que ten que ver máis coa esencia da vida. A terapia ten que ver precisamente cando nos alonxamos da esencia, do que realmente somos.
“Carne e ceniza” presenteino no Festival da Habana, no 2006, foi marabilloso o contacto cos poetas da Habana. Presenteino tamén no Festival de Poesia de Qosquín en Arxentina, que é onde levei tamén o espectáculo poético-músical. E o libro nace nun momento no que eu consideraba que estaba por vir unha crise, eu escribo o libro no 2003, e publico no 2006, e no 2008 aparece a crise. Eu, nese libro, miraba que viña unha crise de valores, económica, e fala fundamentalmente diso. E verdade que ten un contido social importante, fala da televisión, dos medios de comunicación.
“Carne e ceniza” é o meu primeiro libro, é unha autoedición, a verdade é que tiven a oportunidade de publicalo cunha editorial, pero non cheguei a un acordo nese momento, despois arrepentinme un pouco. Xa levo dousmil libros vendidos, sen facer nada, o que fixen foi vendelos nas presentacións, nos concertos, e é un libro que me encanta, que me deu moitas gratificacións, e que disfrutei moito escribindo.
Tamén na procura de unir ribeiras, neste caso entre nenos e maiores, a través dun fio máxico, ves de publicar, na editorial viguesa Belagua, “A árbore dos vagalumes”, unha historia de transmisión da memoria entre un avó e o seu neto, ¿Cómo xurde este libro que, aínda que está pensado para crianzas a partir de seis anos, é unha interesante reflexión sobre a importancia da memoria, tamén para o público adulto?
Este libro está escrito xa fai bastantes anos, no 2008. E xurde porque a miña filla, Sheila, apareceu cun bastón que é dun avó que se dedicaba a recoller ramas polo monte e as transformaba, hai por aí unha arpa, varios bastóns. E eu, cando mirei este bastón, pareceume algo máxico, e a partir do que ela me contou co avó facía cos bastóns, entrou todo o que te contaba antes do meu imaxinario, da miña avoa. O libro nace de aí, desa mestura, dese avó que fabrica cousas marabillosas co que atopa polo monte, e do que eu aprendín dos meus avós.
Di científico coruñés Casto Rivadulla: “Cada lembranza é un libro que, se se emprega, mantén o seu espazo e, se non se utiliza, retírase e deixa sitio a outro.” Semella que coa irrupción da pandemia, cos confinamentos, foron moitos os que recuperaron ó pracer da lectura, e tamén os que fixeron exercicio de memoria cos vellos álbums de fotos, mesmo houbo que se atreveu a saír ó balcón a recuperar cancións da súa adolescencia. ¿serviunos este tempo sen reloxos para apreciar todos ese tesouros que tiñamos agochados no faiado da memoria, e para abrir ás fiestras para partillas as nosas cancións?
Foi un período moi doloroso para moita xente, polas perdas que tiveron, pero no eido creativo foi moi interesante. Por exemplo, no meu caso, non houbo moita diferenza coa pandemia a como facía antes a miña vida, eu son bastante ermitaña. Pero coido que é un período interesante porque obrigounos a todos a pousar, a deternos, en vez de estar todo o tempo a toda velocidade, invitounos a dicir: párate un momento e mira o que está pasando. Converteunos en espectadores da nosa propia vida, e cando somos espectadores da nosa propia vida, dámonos conta do que nos pasa. Hasta entón estabamos nun circuíto mecánico, que non podiamos observar porque estabamos en demasiada actividade.
Tamén a parte de que somos vulnerables. De repente, había xente moi conservadora, de pensamento moi conservador, que tiña todo organizado, todo ordenado, e pensaba que a vida ía ser perfecta. E o que pasou é que non é perfecta para nada. Déronse conta de que ese mundo que crearan dentro da súa casa, ven unha pandemia, e non se soporta.
Eu creo que tamén hai unha invitación a pensar en como creo eu o mundo que teño diante de min, que é a miña casa, con quen vivo, para que pase o que pase fora eu este máis reforzada. E non tan exposta a un evento como foi a pandemia, un evento moi destrutivo.
Outra cousa, que foi marabillosa para a ecoloxía. Este ano, na Ría de Vigo, sacaron como sete mil quilos de vieiras, que xa non se miraba dende cando. Os paxaros cantaron máis ca nunca… Houbo cousas malas, pero tamén houbo cousas interesantes.
“El tiempo sólo es una alambrada, mientras vamos sangrando canciones que callamos”, di uns versos de Raquel Vázquez, unha desas poetas que nunca me canso de reivindicar como das nosas, máis semella que na vosa casa as cancións non se calan, xa que hai varias constelacións musicais na túa familia. O teu home é o cantante arxentino Héctor Findell e a túa filla, Sheila Patricia, ven de publicar un fermoso tema, adianto do seu novo traballo. Máis quero determe nas cancións que ti sangraches. Fálanos de “A porta aberta” e das “Noites de Galiza”, os proxectos musicais nos que te embarcaches. ¿Cómo foi esa travesía a través das ondas da música, coa que cruzaches ó océano?
Na música coa que eu gravei algún tema de Rafael Amor, de Pablo Neruda, de Cuñas Novas… o que pasa é que a música para min era un fío para conectarme coa poesía. O disco foi feito en Cuba, por un amigo que, por desgraza, xa morreu. Pero para min si, a música era importante, pero máis a poesía, a literatura.
A interpretación para min é moito máis difícil que a escritura, porque é un xeito de expresarte, de expoñerte, que non ten tanto a literatura. Por exemplo, eu cando vexo a Sheila, que ten tanta expresividade, penso que hai que aguantar esa exposición. Eu fíxeno, e creo que estivo ben, pero, onde eu máis disfruto é na literatura. E na terapia, que foi unha cousa a que tamén me incorporei despois, coa que traballo e coa que tamén disfruto moito.
Volvendo ó tema da Memoria, da colectiva e da particular, fronte ó teu Cesantes natal está a Illa de San Simón, un símbolo para a loita do movemento memorialista galego, pois alí existiu un campo de concentración terrible, por moito que a Xunta queira agochalo. ¿Cal é a túa relación coa illa, e que te levou a utilizala como un dos escenarios de “A árbore dos vagalumes”?
A Illa para min e como dicir a miña casa. Dende a casa onde eu nacín, dende a ventá mirábase a Illa. E alí a miña avoa contábame as cousas que pasaran na Illa, e eu sentín como se vivira a guerra, igual ca ela. Porque eu era pequena, pero ela contábame todas esas historias. Eu, todo o tempo sinto como se vivise esa guerra. Pero xunto a esa imaxe tan dura, tamén había unha imaxe marabillosa da illa, porque ela sempre dicía que a Illa era preciosa. E está esa polaridade, de que é unha paisaxe preciosa, e por outro lado todo o que pasou ai, que foi terrible.
A miña avoa tivo a desgraza de que tivo a un irmán alí, e a outro irmán que tiveron que mandalo a Arxentina con quince anos. Por iso ela ía coas madriñas de San Simón. E todo o imaxinario, toda a fascinación pola Illa, que sigo tendo agora, forxou un namoramento total con ela, con esa imaxe, con abrir a ventá e ver a Illa de San Simón, toda esa panorámica. E de feito, eu vivo aquí, en Vilaboa, e estou preto, pero non é a mesma postal. E o que pasaba cando miraba iso é totalmente diferente do que vivo agora.
E aí está toda a Memoria, no meu interno, porque o que me contaba a miña avoa, era a memoria dela, pero tamén a memoria dos seus pais, a memoria dos ancestros. Nesa casa naceu miña nai, miña avoa, miña bisavoa… entonces, era como unha cousa que liga todo iso. E a “árbore dos vagalumes” é precisamente esa árbore que che pon os pes na terra, e que podo mirar a importancia da vida e me da tamén esa mirada marabillosa, esa mirada máxica, tamén, da vida. Sen perder, a mirada da realidade, claro.
Si queres engadir algo máis, de algún proxecto que teñas entre mans…
Teño un novo libro, que estou preparando, que aínda está por terminar, un libro de poemas, e tamén teño outro libro para saír, para nenos. So quería engadir que “A árbore dos vagalumes”, é un libro que está escrito para nenos, pero que lle gusta ler ós adultos. Pareceume importante, porque cando eu o escribín, eu lera algún libro para nenos e pensei: se eu teño que ler este libro a un neno a min aburreme moito, non me gusta. E a miña idea era esa, construír un libro que lle guste ós pequenos e ós maiores, seguindo a liña que eu vivín coa miña avoa, que sempre me contaba cousas marabillosas.
Se el primero en comentar