“La trinchera infinita”: Onde se agocha a memoria

É preciso mostrar ás novas xeracións a crueza daquela ditadura xenocida, que agora tenta ser branqueada polos novos profetas que erguen a bandeira para agochar detrás dela as miserias dunha patria ó servizo dos banqueiros, dos empresarios, da igrexa. 

Por Angelo Nero

Semella que hoxe, máis que nunca, é preciso ollar cara o pasado, cara ese pasado incómodo, sobre o que, aínda que o neguen ou o silencien, está construído este presente. Máis que nunca, porque, como entón, o pantasma do fascismo agroma na vella Europa, e nesa España que ergueu o relato da Transición con aquilo de que había que pechar feridas, deixou que se infectasen, que apodrecesen, e que a xermolasen nas cadeiras do parlamento non so os herdeiros do franquismo, que xa estaban alí, senón aqueles que, sen demasiados tapuxos, pulan por outra longa noite de pedra. Por iso semella que hoxe, máis que nunca, é tan preciso ollar cara o pasado, polo medio de libros que nos falen das orixes da barbarie, dos seus motivos, dos seus efectos, de documentos que descubran os nomes das vítimas, e, xa vai sendo hora, dos verdugos, de películas valentes que poñan o foco naquela etapa gris da nosa historia, na que a propia historia retrocedeu, e un pais enteiro atrasou corenta anos os reloxos. É preciso mostrar ás novas xeracións a crueza daquela ditadura xenocida, que agora tenta ser branqueada polos novos profetas que erguen a bandeira para agochar detrás dela as miserias dunha patria ó servizo dos banqueiros, dos empresarios, da igrexa. Por iso, si, é tan precisa a aparición nas nosas pantallas de películas como “Mientras dure la guerra”, “El silencio de otros”, ou “La trinchera infinita”, que dende enfoques ben diferentes, máis complementarios, ollan cara o pasado sen agochar os verdadeiros rostros de ese fascismo que volve a estar nas nosas rúas, pulando por ilegalizar partidos, recortar dereitos e quen sabe que máis, se o deixamos.

Para aqueles que repetirán o mantra de ¿pero, outra película da guerra civil?, dicirlles que non, que este film non fala da guerra, non hai frontes de batalla, aínda que si haxa trincheiras, non hai exércitos enfrontados, como non houbo –agás a heroica resistencia da guerrilla- nesta terra nosa da Galiza, non hai guerra pero, tamén como aquí, hai vítimas, pois máis alá das batallas, nas que as milicias partidistas e os militares leais á República combateron ós sublevados, no retagarda conquistada por estes comezou unha represión feroz, despiadada, que instauro un réxime de terror que duraría corenta anos.

Dirixida por Jon Garaño, Aitor Arregi e Jose Mari Goenaga, que xa nos sorprenderan cos seus anteriores filmes, “Lucio” (2007),  “Loreak” (2014), e “Handia” (2017), nesta ocasión lévanos ós primeiros días do alzamento fascista nun pequeno pobo de Andalucía, onde comeza a cacería de mestres, concellais, sindicalistas e de todo aquel que, dalgún xeito, se houbera significado a favor das esquerdas. Higinio (incriblemente interpretado por Antonio de la Torre), un deses concellais que soñaron con un mundo mellor, é capturado xunto cun feixe de compañeiros e nun deses terribles “paseos” cara unha morte segura, salta do camión para conservar a vida. Correndo entre o labirinto de rúas estreitas, perseguido polos tiros dos gardas, chimpa polos valados, agochase tralos muros, ata poder acadar o campo aberto, onde lle da as costas ó pobo. Fuxir, pero ¿cara a onde?. Pronto descubrirá que na fuxida son máis os que quedan tirados nas gabias, nos barrancos, nos pozos, e que non lle quedará outra que recuar e volver procurar acubillo no único lugar onde alguén pode valer por el: na súa casa, onde agarda a súa muller Rosa (unha verdadeira revelación para min, a actriz Belén Cuesta), coa que casara recentemente.

Cunha acertada estrutura de  trece capítulos, cada un encabezado por unha definición do dicionario: Campeada, esconder, detención, perigo, encerrar, aliado, década, apartado, cambiar, franco, desenterrar, amnistía e saír, a historia conta o terrible encerro, durante máis de tres décadas, dun daqueles topos dos que nos falaron os periodistas Jesús Torbado e Manuel Leguineche en 1977 (reeditado por Capitán Swing en 2010 nunha cuidada edición). En cada episodio o drama alcanza un novo xiro, dende a brutalidade inicial, na que a vida pendía dun fío, con constantes noticias de denuncias dos veciños, asasinatos de compañeiros, e hostigamentos á muller para que denunciara ó seu home –ela vive tan agochada coma el, máis e a que sufre a represión, en forma de malleiras, rapa do pelo, e escarnio público-, pasando pola cotidianidade da reclusión, na tentativa de darlle sentido ós días, nos que, pouco a pouco, vanse convertendo en sombras, ata as esperanzas de que algo cambie, de que unha vez rematada a guerra –primeiro a de España, despois a Europea- lles devolva a liberdade. Quizais os 147 minutos da metraxe, algo excesivo para as salas comerciais, veña motivado por facer sentir ós espectadores o longo daquel encerro, no que a ditadura sementou de medo todo o país, e fixo medrar centos, miles de topos, ós que enterraron con eles as súas familias, marcadas polo estigma de pertencer a “casca amarga”, ós vencidos, que terían que pagar pola derrota durante as décadas seguintes, que levarían marcado aquel medo na pel, na ollada, no silencio…

As referencias que sinalan os directores deste film, ademais do citado libro de Manu Leguineche, nas que se mergullaron para documentarse sobre a historia dos topos, son a película de animación de Manuel H. Martín, “30 años de oscuridad” (2011), na que narra a historia de Manuel Cortés, alcalde republicano de Mijas, que estivo agochado non zulo na súa casa, durante tres décadas, e tamén  traballos anteriores como o de Fernando Fernán Gómez  con “Mambrú se fue a la guerra” (1986), ou “Los girasoles ciegos” (2008), do recentemente finado José Luis Cuerda. Aínda que a visión novidosa de “La trinchera infinita” é a visión do propio topo, que ve como o mundo vai mudando, mentres el vaise quedando ancorado no seu pequeno espazo, no seu medo que, nun momento dado, o leva a afirmar “aquí non se está tan mal”, cando xurde a oportunidade de saír ó mundo exterior.

Pouco a pouco, van saíndo as historias desas mulleres e homes que sufriron durante tantos anos a represión daquel réxime xenocida, e que, aínda despois do falecemento do ditador, seguiron agochados, silenciados, invisibles, presas dun medo que se espallara por todos os recunchos da sociedade, e que nos obrigan, máis que nunca, a manter as trincheiras da Memoria.

España e Francia, 2019. Dirección: Aitor Arregi, Jon Garaño e Jose Mari Goenaga. Guión: Jose Mari Goenaga e Luiso Berdejo. Produtoras: La Claqueta / Irusoin / Manny Films / Moriarti Produkzioak / Trinchera Film. Fotografía: Javier Agirre. Montaxe: Laurent Dufreche e Raúl López. Música: Pascal Gaigne. Deseño de produción: Pepe Domínguez del Olmo. Direción artística: Gigia Pellegrini e Mikel Serrano. Vestiario: Lourdes Fuentes e Saioa Lara. Reparto: Antonio de la Torre, Belén Cuesta, Vicente Vergara, José Manuel Poga, Emilio Palacios. Duración: 147 minutos.

Se el primero en comentar

Dejar un Comentario

Tu dirección de correo no será publicada.




 

Este sitio usa Akismet para reducir el spam. Aprende cómo se procesan los datos de tus comentarios.