Sordo: No país dos cegos

Son moitas as referencias ó cine de Sergio Leone, John Ford e Sam Peckinpah, mais situándonos nun contexto nunca visto ata o de agora na gran pantalla, aínda que algo disto xa aniñara en filmes como “Luna de lobos”, a adaptación da novela de Julio Llamazares

Por Angelo Nero

En outubro de 1944 produciuse o ultimo intento armado, a gran escala, de combater á ditadura franquista, coa invasión do Val de Arán por parte de 7000 guerrilleiros, ó mando do coronel Vicente López Tovar, veteranos, cama el, do exército republicano e da resistencia francesa, animados polo desembarco de Normandía e polo rápido avance da división blindada do xeneral Leclerc cara a liberación de París, que se faría efectiva en agosto. Os aliados de Franco retrocedían en tódalas frontes de Europa, e a resistencia española, especialmente a dirixida polo PCE, con Jesús Monzón á cabeza, pensaron que se daban as condicións para establecer unha cabeza de ponte en territorio español, onde colocar un goberno provisional republicano, que animara á insurreción e posibilitara unha axuda dos aliados ó rematar a Segunda Guerra Mundial.

Pouco antes, no Norte de España, grupos de guerrilleiros preparan o terreo para a invasión, e un grupo deles, entre os que está Anselmo, prepara a sabotaxe dunha ponte, máis algo sae mal, os explosivos detonan antes de tempo, matando e ferindo a varios maquis, e deixando ó noso protagonista cos tímpanos rebentados. Este é o punto de partida de “Sordo”, un cómic de David Muñoz –guionista de “El espinazo del diablo”, de Guillermo del Toro-, e de Rayco Pulido –autor de “Lamia”, Premio Nacional do Cómic 2917- e que publicou Astiberri en 2018, aínda que fora creado dez anos atrás.

O cómic é unha historia de supervivencia, pois Anselmo, perseguido, illado e ferido, coma un animal acurralado, ten que procurar unha gorida, cazar para se alimentar, facer lume para se quecer, mentres, desprovisto do sentido do oído, sente como a súa capacidade para relacionarse cos seus queda gravemente minguada.

Cun plantexamento tan minimalista –no cómic case non hai dialogo- non semellaba moi doado adaptar esta historia para o cine, máis Alfonso Cortés-Cavanillas, de quen non tiñamos ningunha referencia, -aínda que posteriormente dirixiu co periodista Jon Sistiaga a serie documental “ETA, el final del silencio”- foi quen de facelo, e de crear ademais un orixinal western, ou máis ben spaghetti western, no que recorre a moitas escenas tópicas do xénero: as persecucións a cabalo, a pelaxe no bar, o cazador de recompensas, as emboscadas… Son moitas as referencias ó cine de Sergio Leone, John Ford e Sam Peckinpah, mais situándonos nun contexto nunca visto ata o de agora na gran pantalla, aínda que algo disto xa aniñara en filmes como “Luna de lobos”, a adaptación da novela de Julio Llamazares, rodada por Julio Sánchez Váldes en 1987. Máis as coincidencias no tratamento do tema non son moitas, pois no que respecta á técnica, “Sordo” preséntanos impresionantes panorámicas aéreas impensables fai trinta anos, nunha película de baixo presuposto, grazas ó emprego de drones, con moi salientables resultados nesta película, grazas ó bo facer do director de fotografía, Adolpho Cañadas.

Xunto a acertada interpretación do protagonista, Asier Etxeandia (Anselmo Rojas), hai un estupendo reparto no que atopamos a Olimpia Melinte –a actriz rumana que lembramos ben polo seu papel en “Caníbal” (2013)- no papel de Darya, unha cazarecompensas rusa sen escrúpulos; Marián Álvarez, -que fixera un papel salientable en “ La Herida” (2013)-, cómo Rosa Ribagorda, representado a resistencia silenciosa das mulleres; Inmanol Arias, na personaxe de Sarxento Castillo, un militar franquista con corazón; ou Aitor Luna, como o Capitán Bosch, desalmando e con ansias de medrar –a quen coñecíamos, entre outros traballos pola miniserie “La Catedral del Mar”-;  ou á debutante Stephanie Gil no papel de Carmen, -que tamén este ano estreará “Fátima”, dirixida polo fillo do mítico Gillo Pontecorvo.

Esta sorte de personaxes secundarios son os que, dun xeito coral, dan a consistencia precisa a esta traxedia de foraxidos e axentes da lei, no senso clásico do xénero, aínda que nesta ocasión foran transmutados en guerrilleiros e militares franquistas, de mulleres que se moven nas sombras, e as enfrontan en silencio, ou de outras que, como a cazarecompensas rusa, forman parte da engranaxe do terror, e mesmo, tamén como protagonista do filme, está esa paisaxe árida, agreste, violenta, que serve de escenario propicio para esta historia, tanto o máis que nas que se desenrolan moitas das localizadas no far-west americano.

Hai quen pode pensar que o guión perde algo de pulo conforme avanza a película e o protagonista vai deixando un rego de sangue ó seu paso, mesmo da xente que o tenta axudar, perdendo mesmo as súas motivacións políticas, máis eu penso que isto describe ben, por unha parte, a loita de supervivencia na que Anselmo está inmerso, e por outra a desconexión co mundo que lle provoca a sordeira, que lle resta información para poder actuar na direción adecuada.

Tamén hai que destacar a banda sonora de Carlos M. Jara, que bebe das fontes clásicas do xénero, nas que a memoria nos remite ó mestre Ennio Morricone, e que se complementa dun xeito fantástico ca fotografía das paisaxes ou cos momentos de máis dramatismo. O rexistro do son é unha das claves para que a adaptación do comic de Pulido e Muñoz funcione, xa que os continuos cambios de rexistro nas pistas de audio poñen ben de manifestó ó punto de vista do protagonista, ou do resto das personaxes, que non teñen a súa limitación auditiva. A maestría deste xogo de perspectivas fai que sexamos quen de escoitar ata o silencio.

España, 2019. Direción: Alfonso Cortés-Cavanillas. Guión: Alfonso Cortés-Cavanillas y Juan Carlos Díaz Martín (basado no cómic de David Muñoz e Rayco Pulido). Productora: La Caña Brothers. Fotografía: Adolpho Cañadas. Montaxe: Alfonso Cortés-Cavanillas. Música: Carlos M. Jara. Direción artística: Mónica de la Fuente e Matteo Mariotti. Vestuario: Austen Lasa Menéndez. Reparto: Asier Etxeandia, Marian Álvarez, Imanol Arias, Hugo Silva, Aitor Luna, Olimpia Melinte, Ruth Díaz. Duración: 121 minutos.