Multiculturalidade, interculturalidade, transculturalidade

A transculturación comprende aqueles fenómenos que resultan a partir dos grupos de individuos, que teñen culturas distintas e, toman contacto continuo de primeira man, cos cambios seguintes, nos patróns da cultura orixinal, dun ou de ambos os grupos

Por Jose Vieira

Cando falamos de multiculturalidade, nos queremos referir, que varias culturas coexisten e se toleran e se respectan.

Por outro lado, cando falamos de Interculturalidade, se trata do fenómeno que se rexistra, cando distinguidas culturas interatuan entre si, xerando expresións culturais compartidas.

Outra distinción que se ten que esclarecer, é a de diversidade cultural, que á súa vez, significa a interacción dunha ou de varias culturas.

Mentres que a multiculturalidade se refire a “natureza intrínseca plural da sociedade humana” (de acordo con definición da UNESCO) e, en que se debe incluír varios elementos culturais, así como, lingüísticos, relixiosos, familiares, socioeconómicos, etc.

Por outro lado, o pluralismo, no sentido agora de pluralismo cultural, ten como obxectivo visualizar os procesos de integración e os seus conflitos.

Ora ben, moitas veces deparamos con grandes confusións, en termos de como se empregan estes termos, en especial por parte dos políticos de quenda.

E xa vai sendo tempo, de se non confundir, hai necesidade dos destinatarios dos distinguidos discursos, teren unha visión, máis conceptualmente correcta, do que están a escoitar. No entanto, non son só estes os debedores da falta de precisión, na altura de se utilizaren os termos enriba referidos, infelizmente son case normais as faltas de precisión na súa utilización.

Temos inclusive, máis dunha vez, lido en órganos de comunicación social, de gran circulación nacional, as confusións que os mesmos xeran, ao non utilizar os referidos termos, debidamente contextualizados. Moito son os exemplos de cando se refiren á educación.

Por exemplo, imos facer unha pequena incursión na educación:

Así unha educación multicultural, é aquela en que a escola actúa soamente cando existen alumnos de diversas orixes de forma presencial, utilizando para o caso, aspectos referenciados de forma curricular, absténdose da intervención da sociedade, procurando, na súa intervención e, a aproximación dos distintos colectivos e seus respectivos currículos.

Na educación intercultural, podemos dicir, que esta incorpora a reflexión e a crítica, procurando con esta actuación, cambiar as actitudes do alumnado,  relativizando a adquisición de coñecementos, procurando buscar, máis as semellanzas, que as diferenzas, as propostas teñen un carácter máis social, rexeitando a xerarquías culturais, entendendo as culturas, como medios de enriquecemento non como un problema.

Dunha forma moi simple a interculturalidade, vai máis alén do que a multiculturalidade, creando unha formación máis crítica no alumnado e máis global.

Se pode optar, por expor as principais características de cada unha destas posicións a través dun cadro en que dunha forma moi resumida, permite esclarecer as diferenzas de conceptualizacións respectivas:

Desde o cadro enriba, podemos ver, que a través de 9 comparacións, se mostra dunha maneira moito simple, que é fácil intuír, o que cada un destes conceptos, conteñen en si mesmos.

Posto isto, imos avanzar, catro de elementos de que se nutre a interculturalidade, en relación a:

Así podemos, desde xa avanzar, que as relacións entre as diversas culturas, a noso ver deberán ser, sempre relacións interculturais.

Dito isto, se pode afirmar, que as relacións de orixe coa antropoloxía, e a seu centro de puntos de vista teóricos, en relación a cultura e os seus procesos de cambio, son interculturais.

Seguindo unha planificación antropolóxico, no mundo dos humanos, se crean tantas culturas como de grupos sociais, podan existir. Cada un destes coas súas idiosincrasias, de tal sorte que os seus membros son vehículos de transporte cultural, normalmente a través do proceso educativo.

Estes procesos son inminentemente de dúas orixes, obviamente, endóxenas e exógenas. O que vén a ser notoria a evidencia de procesos intraculturais e interculturais.

Así, a vitalidade cultural (tamén chamada dinámica cultural), se nutre de procesos de características internas, o que permite compartir, saberes de grupo, que se transmite e, do tipo fundamentalmente educacional e interxeracionais, como sendo a lingua materna, os costumes, mitos, hábitos alimentares, a propia historia de grupo, etc.

 Podemos avanzar de que cada grupo, desenvolve a súa propia cultura, mais atención, isto non quere dicir, que vivan cada grupo dunha forma illada e sen contactos entre cada grupo. Pois, o contacto sempre foi unha constante continúa dos grupos.

Esta relación, entre distinguidas culturas, dunha forma moi clásica, foi designada polos antropólogos como, “relacións entre culturas” (Herskovits, Tylor e Malinowski), resultantes de traslados, viaxes comerciais, troco de bens complementarios entre comunidades, etc.

Máis recentemente, tamén os antropólogos, dunha forma máis tecnicamente antropolóxica, designaron estes contactos, como “relacións interétnicas ou relacións interculturais.

Chegamos, ao punto de que podemos dicir con toda a seguranza, que as relacións interculturais existen moito antes da chegada da globalización e a modernidade, tal como a concibimos, servindo de obxecto de reflexións antropolóxicas, entre outros procesos, como o cambio cultural.

Utilizaremos un escrito de Herskovits, no seu libro “O Home e as súas obras”, onde respigamos o seguinte paso: “A transculturación comprende aqueles fenómenos que resultan a partir dos grupos de individuos, que teñen culturas distintas e, toman contacto continuo de primeira man, cos cambios seguintes, nos patróns da cultura orixinal, dun ou de ambos os grupos”.

Con esta referencia, finalizamos este texto en que procuramos dar, dunha forma moi sucinta, mais esclarecedora, das diferenzas fundamentais entre as tres expresións, que son o título do presente artigo.