Por Ramón Nicolás / Caderno da Crítica
«A ira dos mansos» (Xerais, 2016)
Non oculto a miña alegría por constatar a incorporación dunha nova voz ao noso sistema literario e porque esta o fai con méritos abondos como se demostra nestas páxinas que volven a ollada a Vigo como cidade literaria, percorrendo espazos que se asentan nun triángulo conformado polo edificio Bandeira, a rúa Ramón Nieto e a rúa Churruca. Velaquí unha novela viguesa, abofé que si, mais tamén universal e intensa, onde a cidade configura a atmosfera precisa para construír unha novela negra ou policial, neste caso desenvolta co ritmo acaído, secuenciada con acerto e dona dun xogo irónico e de contrastes moi acusado onde as reviravoltas argumentais, relatadas con inequívoca habilidade, encaixan na formulación máis canónica do xénero.
Con todo, hai algo máis sobrevoando as páxinas desta novela que a fará moi gorentosa para quen queira internarse nela. O xénero escollido esixe que os dous conflitos que desanoan o argumento avancen cara á súa resolución mais, parellamente, consígnase un progresivo cuestionamento dos tópicos e falsas convencións sociais verbo das persoas coa síndrome de Down. A instancia autorial revélase como o gume que se introduce na epiderme, para ir logo ao fondo, dun mundo toldado polos prexuízos e, deste xeito, constrúe unha proposta que conmove pois diante tanto do asasinato de Violeta, unha moza con síndrome de Down, como da acusación de homicidio que recae nuns mozos noutra historia posterior, evidénciase como é preciso aprender, exhibir outras actitudes e informarse se é o caso, tal e como o cáustico investigador Carlos Manso ten, á forza, que facer.
«O meu nome é ninguén» (Xerais, 2018)
Manuel Esteban (Vigo, 1971) tras acadar o premio Xerais de novela hai dous anos con A ira dos mansos, volve situarse en primeiro plano da actualidade literaria con O meu nome é Ninguén. Como consideración xeral cómpre apuntar que con esta novela, ao meu ver, se asenta unha voz que retorna para quedar.
Esteban transita por algúns dos trazos que caracterizaban a súa anterior entrega. Velaí a figura do inspector Manso, se se quere agora dono doutras modulacións, perfilado con máis aristas e tratado talvez cunha maior atención e profundidade, tanta que é difícil non sentir empatía por el; velaí tamén o contexto urbano da cidade de Vigo que, máis alá dun pano de fondo, cobra a categoría dun transparente coprotagonista e, finalmente, velaí o feito de recorrer a unha trama detectivesca con fondo social, non sei se máis complexa que a anterior mais cando menos urdida ou tecida con exactitude milimétrica, onde non faltan xiros nada previsibles manexados con sutileza e enxeño.
Non teño dúbida de que esta é unha novela chea de sombras, poboada de perdedores e fracasados, de territorios escuros que aos poucos e se é preciso van gañando claridade e iluminándose, aínda que estes revelen todas as contradicións que pode agochar, que agocha, a condición humana. Poderase, claro é, adscribir a proposta á narrativa negra, e talvez así sexa o máis acaído, mais os paratextos da novela -títulos, citas, sentenzas…-, os seus esteos principais, o seu ritmo vertixinoso e a estrutura que a domina vana convertendo nunha proposta polifónica, susceptible de moitas lecturas dentro das cales talvez non sexan menores as que apelan aos porqués da soidade do ser humano, case entendida como un fatum, ou os da propia morte.
Esteban constrúe unha novela inspirándose na figura dun antiheroe, mais tamén deseña algúns heroes, mesturados con habelencia con personaxes abxectos que, porén, só nalgunhas ocasións semellan aqueles “desherdados” dos que falaba Celso Emilio Ferreiro. Todos eles axudan a que descubramos nunca todo é como parece; todos eles constrúen unha sólida e particular “mohicania”, como aquela de Manuel Rivas, poboada por eses ninguéns que, por unha vez, alguén lles pinta o verdadeiro rostro e a alma e onde, por certo, a nación Down segue sempre latexando.
«A vinganza dos homes bos» (Xerais, 2020)
A construción dun universo literario, o máis compacto e sólido posible, que suscite interese e que abra as portas de vez para seguir transitando por el é un dos desafíos que esta nova novela de Manuel Esteban aborda e do que, ao meu ver, sae airosamente.
Tras dúas novelas co particular ex-inspector de policía e detective Carlos Manso como protagonista, nesta terceira abrázase con solvencia unha historia, ou máis ben dúas, vinte anos polo medio, que nos sitúan, por un lado, nese territorio literario tanxible como é o da cidade de Vigo, que cobra aquí un novo perfil ao rescatarse, cando menos, dous dos túneles que o atravesan: o que vai desde os Caños ata a Alameda e o que se estende desde a zona de Canadelo Alto ata o barrio do Roupeiro -de libre acceso este hai algúns anos- cun fío argumental centrado na loita contra a corrupción que evidencia outro trazo común nas novelas de Esteban como é o da denuncia social. Por outra banda, o autor faino viaxar á illa de Fuerteventura cunha trama onde se mestura o narcotráfico con ecos da Marcha Verde, o conflito saharauí e un acontecemento traumático que Manso protagoniza e que revela as claves dun pasado para iluminar o presente, sen descoidar o ritmo vertixinoso e un acaído tecido secuencial.
Inserida na dinámica dunha novela de intriga, de mans dadas sobre todo coa súa penúltima entrega, nela salienta o desenvolvemento argumental da vinganza como concepto e forza que usurpa a vontade e que impulsa a súa irremediable potencia destrutora. Non se esquece visitar topos clásicos como poden ser o propio paso de tempo, a culpa –“esa filla bastarda da responsabilidade”-, o pozo insondable desde o que nacen as mentiras, a cólera que ás veces esperta o peor do ser humano ou, mesmo, a relevancia da memoria como sedimento sen o cal resulta imposible vivir. Sen dúbida, un decidido paso adiante no percorrido autorial de Manuel Esteban.
Se el primero en comentar