Pablo Romero-Fresco: “Un país que se chama democrático non pode ter todos eses mortos enterrados nas cunetas.”

A Memoria histórica é a terceira capa da película. A primeira é Buñuel e as Hurdes, a segunda é Ian Gibson, a súa vida e o seu traballo.

Por Angelo Nero

Oito anos de rodaxe, máis de cincuenta horas de metraxe, o roubo da primeira montaxe, o nacemento dos teus dous fillos, vas a vivir a outro pais, e ademais declarase unha pandemia mundial. O proceso de creación de este “Donde acaba la memoria” parece que xerou material para escribir un libro. Utilizaches como fío condutor a viaxe que realizou Buñuel ás Hurdes en 1933, e que materializou nunha das obras referenciais do xénero documental, para contarnos a viaxe que iniciou Ian Gibson en 1957, e que o levaría a descubrir a Lorca, e a apaixonarse pola historias e a obra do poeta. ¿A quen te atopaches ti nesa viaxe que supuxo gravar o documental? ¿Tamén te atrapou a figura deste irlandés namorado de España?

O que me interesou de Ian Gibson foi a emoción de atopar a alguén que dedica a súa vida a algo máis grande ca el, a algo que non podes rematar e que alguén terá que seguir, o rigor co que afronta o seu traballo, porque sabe que o que poña é importante que sexa obxectivo e imparcial, dentro do posible. A obsesividade dunha persoa así, porque soamente sendo extremadamente obsesivo e tendo unha familia que te apoie, e que estea disposta a ir dun lado para outro, seguíndote, porque se non é imposible que se poida facer este traballo, que ten este nivel, e que é un servizo público no fondo.

Nesta viaxe a quen me atopei, primeiramente, é a Mike e a Ian. Foron oito anos que non foi unha decisión nosa, que tardara tanto a película, me valeron a min para facerme amigo dos dous, para coñecelos ben. Cando fas unha película que non deixa de ser un documental sobre o seu traballo, pero tamén sobre el, o que procuras, como di Mike, é sacar a verdade, aínda que non sexa a única verdade, pero sacar unha verdade de cómo é Ian, de que isto que estou vendo na película é el. E iso, ó mellor, en seis medes de coñecelo non chega, pero despois de oito anos, un xa ten unha idea máis clara de cómo é el, de cómo é Ian, e iso é o que tentamos plasmar. Así que eses oito anos a min valéronme moitísimo, de coñecer moi ben a esa persoa sobra a que estás facendo unha película.

Pero claro, non so foi coñecelo a el. Coñecer a Mike, con esa cultura incrible, con un dominio da arte na que traballa tamén impresionante, pero logo Román Gubern, Paul Hammond, xente nas Hurdes as que entrevistamos. Ian está sempre rodeado dunha xente cunha capacidade intelectual e humana moi grande, e a verdade é que coñecendo un pouquiño ó seu mundo, cada vez que nos acercamos a el, e o mundo das súas relacións, dos seus amigos, da xente coa que traballa, é impresionante o nivel do que estamos a falar.

E logo, a viaxe por detrás da película, o que había non tanto diante, senón detrás da cámara, pois coñecer a xente como Xacio Baño, que é o montador da película, que estivo moi involucrado na película e traballando moito por unha ínfima cantidade de diñeiro, pois, a verdade iso tamén foi un tesouro impagable.

Contaches tamén coa complicidade do cineasta Mike Dibb, director dunha ampla filmografía, entre a que destaca “The Spirit of Lorca”, ou “The Fame and Shame of Salvador Dalí”, en colaboración con Ian Gibson. Tamén co director Carlos Saura, que dirixiu “Bodas de Sangre”, e está preparando unha serie sobre o poeta granadino. ¿Cómo conseguiches implicar a estes grandes do cine nun proxecto pequeno como o de “Donde se acaba la memoria”?

Foi unha historia moi rocambolesca. Eu traballaba na Universidade de Roehampton, en Londres, onde estiven dez anos. Traballaba, e as veces, facía algúns traballiños de interpretación e tradución para o London Spanish Film Festival, o festival de cine español en Londres, e aí estaba facendo concretamente unha tradución oral, ou unha interpretación no escenario, dunha entrevista que lles estaban facendo ós actores da película de Almodóvar “Los amantes pasajeros”. Mike Dibb foi a ver esa película para tentar atopar alí a Almodóvar, que semellaba que ía ir, e o final non foi, para pedirlle financiación para un documental sobre Buñuel e as Hurdes, que quería facer con Ian Gibson. O tema é que, como se coñecen, Mike fixera a película de Lorca, a de Dalí, e agora tocaba a película de Buñuel, vinte anos máis tarde.

E non atopou a Almodóvar, pero falou comigo e nos fixemos amigos, falamos un pouco dos proxectos e lle dixen que tentaría axudalo coa película. Entonces procurei un pouquiño de financiación, moi pouquiño, e cada vez fomos coñecéndonos máis e dixemos, pois veña, imos as Hurdes, e imos con Ian, e tentamos gravar a ver que nos sae. Este foi o principio do proxecto, en 2014, e traballamos o que puidemos, en filmar algo que ía ser un documental sobre o traballo de Ian acerca de Buñuel. Seguir as pegadas de Ian, mentres se vai ás Hurdes a facer a súa biografía sobre Buñuel.

Así comezou todo, o que pasa é que, a medida que íamos traballando, e os ollaba xuntos, a figura que máis me interesaba era a de Ian, unha persoa de 75 anos, aínda que tamén a Mike, porque velos ós dous como un Quijote e un Sancho, que seguín traballando polo que fan, dúas persoas moi do século vinte, dúas persoas que traballaron moito sobre o século vinte, e que pertencen a ese século vinte.

Entón, a min interesoume moito centrarme na figura de Ian e dicir, bo, xa que agora mesmo e a pesar de que moita xente doutras xeracións non o coñece, os rapaces novos non, e é un traballo tan importante, e que se vai perdendo, porque tanta xente moza non vai ler os seus libros. E pensei: sería unha boa idea facer unha película sobre el, nun formato audiovisual que, ó mellor, é máis accesible para eles. E esa foi a idea que había detrás de centrar un pouquiño máis a película nel. O que pasa é que non iamos poder facer iso porque Ian é unha persoa que non estaba demasiado pola labor, de que se fixese unha película sobre el. E entón o que fixemos foi seguirlle as pegadas.

Logo, ó volver das Hurdes, un día, na súa casa, eu tiña que regresar a Londres, e díxenlle: olla, Ian, paréceche se facemos unha entrevista e vemos a onde nos leva todo isto? E el deunos permiso e fixemos unha entrevista dunhas seis horas, e o rematar xa tiñamos material para facer outro tipo de película. Entonces, cando volvín a Londres, púxenme a editalo, tiñamos xa unhas cincuenta horas de gravación, e a montamos nuns meses, porque eu tiña que seguir traballando na Universidade, e fun montándoa ata quedarme cunha hora.

E aí é cando nos roubaron a película. Non ían pola película, roubaron máis cousas na Universidade, pero, entre elas, a montaxe da película, pero bon, e houbo unha pausa, porque non había forzas, nin enerxía, nin sequera para contarllo a Ian. Pero había que seguir, porque se Ian foi perseverante durante corenta anos buscando o que busca, porque non íamos empregar oito anos en facer unha película del. Non é para tanto. Entón, o final chameino, conteille o que pasara, e díxome: bon, eu vou a Granada, e se queres seguirme os pasos, ven comigo e rematamos aí o documental, onde todo comezou para el. E esa foi a historia. Entón, o final fomos, pouco a pouco, tentando xirar a cámara cara el. Si, o principio seguimos os seus pasos, pero logo fomos máis de fronte, como no derradeiro plano da película, e contar algo da súa historia.

A Memoria de ese país que se perdeu é a gran protagonista do film, con esa xeración irrepetibel de xenios reunidos na Residencia de Estudantes: Lorca, Dalí, Buñuel. Esa Memoria na que hispanistas vindos de fora, como Gerald Brenan, Hugh Thomas ou o mesmo Ian Gibson desenterraron, cando en España aínda imperaba o silencio. ¿Quere facernos reflexionar o documental sobre a importancia da Memoria como ferramenta para construír o presente?

A Memoria histórica é a terceira capa da película. A primeira é Buñuel e as Hurdes, a segunda é Ian Gibson, a súa vida e o seu traballo, e a terceira é a Memoria histórica.

Eu, cando fixen o guión da película que, como sabes, é un documental, así que máis que un guión, é unha aproximación ó que ti queres cubrir, para esa viaxe ás Hurdes, eu xa comezaba pensar que, a verdade, non me apetecía facer so unha película sobre Buñuel e as Hurdes, agora e entón, porque iso era desperdiciar á Ian, e entón xa lle puxen a capa de Ian.

A Memoria histórica chegou máis adiante, ó coñecer a Ian, e convivir con el, dáste conta que, aínda que non fale da Memoria histórica, digamos que subxace a moito do que se fai. Interesoume moito porque vas vendo un pouquiño ese lugar no que traballa Ian, que é un lugar un pouco difuso, no que entran en contacto as historias subxectivas, con h minúscula, que a xente, xente maior normalmente, das últimas xeracións que lembran o que pasou naquela época, cando te falen da Guerra Civil, do asasinato de Lorca e demais, esas últimas xeracións de xente que segue buscando ós seus mortos, e todos eles se acercan a Ian dende o cariño, dende o respecto. E Ian ten que sacar sempre a súa libreta verde, verde que te quiero verde, para tomar notas, e seguir todas esas pistas, eses fíos, pero, claro, chega xa un momento que non pode.

Pero, con todo iso, a min interésame moito, porque, nese lugar onde remata a memoria da última xeración viva, memorias que son moitas veces subxectivas, relatos e demais, e alguén ten que tomar todo iso, e convertelo nunha Historia, con h maiúscula, unha historia rigurosa e obxectiva. Non é doado onde remata a memoria da última xeración viva e comeza a historia. Este é o lugar onde está Ian, na intersección, e sempre me pareceu moi interesante.

Entón si, a Memoria histórica era un tema que a min me interesaba moito, a verdade, que Ian, no fondo, sempre tratou, e presentalo como eu creo que é, como un tema de sentido común, é dicir, non podemos ter todos eses mortos enterrados nas cunetas, non pode facer iso un país que se chama democrático, un país avanzado, iso non pode ser, é unha anomalía, por non por unha palabra máis dura, que agardo que, dentro duns anos, se lembre como un escándalo, e como é algo de sentido común, deberíamos poñelo como tal.

Dende a figura de Lorca, como unha especie de punto no que Ian fala del e dos seus restos como unha forma de reconciliación, non sei se é unha forma inxenua de velo ou non, quizais non, o único que sé é que na nosa película tocamos o tema dende un punto de vista que hai que facelo, porque é de sentido común, e falaba da xente coa que conversaba a veces, que buscas ós seus familiares, e se os atopan, si teñen a sorte de atopalos, logo morren, no sentido de que é xente maior que está casi, casi, literalmente, aguantando para atopalos.

É unha cousa tráxica que agardo que dure pouco e, como di Ian na película, agardo que o país faga os deberes que ten que facer ó respecto.

Tanto na súa estrea no Festival de Cans, como nas proxeccións realizadas en Vigo e en Nigrán, o documental espertou gran expectación e tivo unha boa acollida por parte do público. ¿Que recorrido lle agarda agora a “Donde acaba la memoria”?

Tivemos a pre-estrea no Festival de Cans, con dúas proxeccións en Vigo, unha en Nigrán, e na Semana de Cine de Cangas, con un coloquio, e tamén a presentamos no Festival de Cine de Ourense. En outubro a estreamos en Madrid, nun acto de homenaxe a Ian, polo seu traballo e dedicación tan obstinada a contarnos dende a súa ollada irlandesa, dende fora, o que fomos, o que somos, quizais, tamén o que seremos.

Se el primero en comentar

Dejar un Comentario

Tu dirección de correo no será publicada.




 

Este sitio usa Akismet para reducir el spam. Aprende cómo se procesan los datos de tus comentarios.