Caeron como flores secas, como estrelas fugaces, como cinzas, invocando a un deus que lles dera as costas, pechando os ollos como nese mundo que seguía tomando café nas terrazas, bañándose nas praias, levando os nenos ó colexio
Por Angelo Nero
Ils sont tombés sans trop savoir pourquoi / Hommes, femmes et enfants qui ne voulaient que vivre / Avec des gestes lourds comme des hommes ivres /Mutilés, massacrés les yeux ouverts d’effroi / Ils sont tombés en invoquant leur Dieu / Au seuil de leur église ou le pas de leur porte / En troupeaux de désert titubant en cohorte / Terrassés par la soif, la faim, le fer, le feu
Caeron sen saber por qué / Homes, mulleres e nenos que só querían vivir / Con xestos pesados como libros masculinos / Mutilados, masacrados cos ollos abertos de terror / Caeron invocando ó seu Deus / No adro da súa igrexa ou no paso da súa porta / En manadas de deserto tambaleándose en cohorte / Aterrorizados pola sede, a fama, o ferro, o lume
“Il sont tombés”, Charles Aznavour
Ante a ollada indiferente do mundo caeron, abatidos por bala ou por coitelo, polo po ou pola pedra do camiño, polo medo ou a derrota, que xa eran o seu único alimento, caeron a puñados, centenares, miles, incontables cadáveres de mulleres, nenos que morrían con ollos de anciáns, homes reducidos á condición de cordeiros. Mentres o mundo cómplice calaba, os armenios camiñaban regando a terra de sangue, empuxados ó exterminio da súa raza, como máis tarde camiñarían os xudeus cara o seu martirio, e despois de eles os hutus, os rohinyas, nunha espiral de horror que non remata nunca.
Caeron como flores secas, como estrelas fugaces, como cinzas, invocando a un deus que lles dera as costas, pechando os ollos como nese mundo que seguía tomando café nas terrazas, bañándose nas praias, levando os nenos ó colexio, tal vez como agora mesmo, cando seguen caendo a centenares, a millares, os kurdos, los hutíes… ¿qué futuro ten un mundo que repite unha e outra vez o pasado, indiferente ante o exterminio dos pobos, comunidades relixiosas ou grupos políticos? Pensaba eu, mentres camiñaba pola explanada do Memorial ás vítimas do Xenocidio Armenio, que segou un millón e medio de almas.
Entramos finalmente no museo, para seguir o camiño do horror, a través de cartas, diarios, documentos e, sobretodo, de fotografías non moi diferentes ás que estamos habituados a vez de Auschwitz e doutros escenarios da barbarie nazi, que tomaron exemplo das hordas enviadas polo ministro do interior otomano Taleat Pashá, matando de sed e fame, violando, espoliando, degolando e fusilando. Seguimos as deportacións masivas como a poboación de kharled, nunha longa fila escoltada polos soldados turcos; os intelectuais colgados nunha praza de Alepo; as fosas con ringleiras de cadáveres esqueléticos; as cabezas decapitadas do obispo Sadathian e do líder espiritual de Erzurum, cos seus verdugos posando detrás…
Vimos os rostros das mulleres que o perderan todo e que acusaban coa ollada a un mundo que non había escoitado o grito dos seus nenos; a cidade de Van arrasada, onde tan só quedaba en pe a mezquita; as tendas de campaña de Der Zor, no deserto sirio, que acolleu ós que puideron refuxiarse alí; os orfanatos do Líbano, que acolleron a milleiros de nenos que perderan ata a fala, como o de Djebeil, o niño de páxaros que aínda existe hoxe.
É incrible que aínda hoxe existan leis en Turquía que castiguen, con duras penas de prisión, a quen divulgan ou admitan publicamente o Xenocidio, como grave delito contra a patria, como lle pasou ó premio Nobel de literatura Orhan Pamuk, procesado en 2006, o ao periodista Hrant Dink, finalmente asasinado en Estambul por nacionalistas panturianos.
Un 17 de agosto de fai dous anos, no mesmo día que na nosa terra celebramos o Día da Galiza Mártir, na data que Alexandre Bóveda foi asasinado polas bestas fascistas, e na que lembrabamos a todas ás vítimas do franquismo, visitei en Ereván o Museo do Xenocidio Armenio. Un xenocidio que só é recoñecido, a día de hoxe, por vintenove estados do mundo, entre os que non está, lamentablemente, España, aínda que si os seus veciños, Francia, onde hai unha importante colonia armenia e Portugal (tampouco o recoñece, aínda máis incomprensible, Israel). Estes liñas que encabezan este texto foron escritas en lembranza da profunda impresión que me deixou esta visita.
Coñecía Armenia tan só a través das letras de José Antonio Gurriarán (Armenios: el genocidio olvidado), Xabier Moret (La memoria del Ararat) e Virginia Mendoza (Heridas del viento), e nos días que pasei recorrendo aquela terra tiven sempre presente a terrible historia deste pobo, a quen Turquía non só masacrou, senón que lle arrebatou unha gran parte do seu territorio, onde calquera vestixio da cultura armenia foi exterminada, e que quedou á pequena República Soviética de Armenia, e dende 1991, coa súa independencia efectiva, á actual República de Hayastán, cómo é nomeada, oficialmente, o estado armenio.
Tamén visitei a outra república armenia, a de Artsakh, que foi declarada en 1992, aínda que non fora recoñecida internacionalmente, no medio dunha encarnizada guerra con Azerbaian, que se prolongou ata 1994, e na que foron derrotados os azeríes, a pesares do forte apoio turco. En Stepanakert, a súa capital, coñecín un pobo orgulloso e pacífico, que aínda tiña moi presente a ameaza dos seus veciños, máis que só quería prosperar en paz, abrir o pais ó turismo, fomentar a inversión estranxeira, realzar as relacións con outros pobos do mundo. Coñecín xente emprendedora, que creara empresas de turismo activo ou pequenos hostais, bares de rock and roll, restaurantes, e xente que estudaba na universidade, ou que traballaba nun supermercado, xente coma nós, cas mesmas inquietudes, cos mesmos soños.
Máis sempre coa sombra desa guerra que, en realidade, non era outra cousa que a continuación do xenocidio, do desexo dos azerís de continuar a tarefa dos seus irmáns turcos. Unha guerra que, desgrazadamente, viña anunciándose nos últimos anos, coas continuadas ameazas do belicoso ditador azerí Aliyev, e que o 25 de setembro pasado cumpriu, atacando á pequena República de Artsakh, coa bendición do presidente truco, Erdogan.
Esta noite volveron bombardear Stepanakert, as vítimas civís son numerosas, o xenocido armenio está outra vez en camiño, cumpre que o mundo non olle para outro lado outra vez, como denunciaba Charles Aznavour na súa canción…
Nul n’éleva la voix dans un monde euphorique / Tandis que croupissait un peuple dans son sang / L’Europe découvrait le jazz et sa musique / Les plaintes de trompettes couvraient les cris d’enfants / Ils sont tombés pudiquement sans bruit / Par milliers, par millions, sans que le monde bouge / Devenant un instant minuscules fleurs rouges / Recouverts par un vent de sable et puis d’oubli
Ninguén ergueu a voz nun mundo eufórico / Mentres un pobo languidecía na súa sangue / Europa descubriu o jazz e a súa música / As queixas da trompeta cubriron os gritos dos nenos / Caeron modestamente sen ruído / Por miles, por millóns, sen que o mundo se mova / Converterse nun momento pequenas flores vermellas / Cuberto por un vento de area e despois esquecido
Publicado el 06/10/2020 en NR
1 Trackback / Pingback