A ponte dos Portamuíños, unha longa aspiración veciñal

Esta ponte sobre o río do Seixo, arelada polos veciños de Meilide, Cavenca e A Revolta dende tempo inmemorial, fíxose realidade na II República.

Por Calros Solla | 12/03/2025

No eido das infraestruturas, a ponte dos Portamuíños foi para as aldeas de Cavenca e Meilide (parroquia de Cerdedo) tan esencial coma a ponte de Rande o é para as comarcas de Vigo e O Morrazo.

A ponte edificouse no ano 1933 a altura do lugar do Portamuíños, é dicir, o vao do río do Seixo (“porto a muíños”) que permite o acceso aos aparellos de moenda que, bens de herdeiros, arriba e abaixo da ponte, se esparexen en fileira. Os muíños déronlle nome ao vao e o vao deulles nome tanto ás leiras de ao redor –os Portamuíños– como á corripa que dende As Raposeiras baixa ao río: a congostra dos Portamuíños.

Etnógrafo de garda, non desaproveitarei a oportunidade de rememorar os chamadeiros dos muíños existentes no tramo final do río do Seixo, por desgraza todos eles arruinados. Río arriba, até a estrema con Abelaíndo: muíño das Quilinas (ou de Flora), muíño de Mighel, muíño de Manuel do Monte, muíño das Xilas (ou do (pozo) Fumeghas) e muíño de Pedraboa (ou da Pontemouteira). Río abaixo, até a embocadura no río do Castro: muíño de Bernaldo, muíño do Rapenlo, muíño das Raposeiras, muíño dos Seidoiros e muíño de Ánxel. Eu, que xa superei a cincuentena, aínda vin moer cinco dos dez muíños enumerados.

Ao respecto do muíño de Ánxel, contoume xacando un dos seus antigos usuarios que, no ano 1941 (fame neghra), alguén roubou nel unha pouca fariña. O ladrón, persoa necesitada pero de principios morais, escribiu unha nota que espetou na porta: “Neste muíño entrei; un saco de fariña levei; cando teña, xa o devolverei”.

Como deixei anotado n’O Embigo do Becho. Retrincos V (2021, páxs. 65-6), a ponte dos Portamuíños presenta taboleiro recto de trabes de pedra independentes, reforzado con raís ferroviarios, sobre dous piares de cabezas arredondadas que se alicerzan no leito do río. Estribos en aleta. Construción carecente de peitorís.

A ponte veu substituír uns antiquísimos pasais. Antes do parcelamento, executado nas aldeas de Meilide, Cavenca e A Revolta no ano 1960 e seguintes, o río do Seixo contaba cos pasais, pontes e pontellas que, a seguir e dende a nacenza, enumero: pontillón do muíño de Sieiro, ponte da Cavadosa (medieval), pasos de Reghaseis, ponte de Estrela do Cregho, ponte da Aghullás (ao parecer, derrubouna o sismo de Lisboa (1755)), ponte do muíño do Batán (de madeira, desaparecida), ponte da Laxa, pasos de Xosé de Bernaldo, pasos do Candengo, ponte da Pontemouteira (de madeira, desaparecida) e ponte dos Portamuíños.

Ben seguro, a construción da ponte dos Portamuíños viña sendo reclamada pola veciñanza dende había séculos. En 1745, no seu caderno de viaxe, o padre Sarmiento deixou constancia da súa perentoriedade. Así o expuxen en 2002, no Inventario xeral da parroquia de Cerdedo: “En maio de 1710, dende Cavenca, Sarmiento, mozo de quince anos, salvou o río do Seixo cruzando á altura dos antigos pasos, accedendo despois ás Raposeiras polo camiño dos Portamuíños: Caminé derecho a Limeres, su aldea [de Cerdedo], después pasé a otra su aldea Cavenca; después vadeé el río do Seixo, que no tiene puente, y luego me metí en la casa del lugar das Raposeiras. En decembro de 1745, dende Piñoa, Sarmiento, home cincuentenario, subiu ata o casarío polo citado camiño de pés [serventía], atravesando o agro: Pasé por Cerdedo; después pasé el río y puente Piñoa y llegué a la aldea das Raposeiras […] En este viaje de ahora rodeé al puente Piñoa, porque no se podía vadear el río do Seixo” (Viaje a Galicia (1745), 1975, páxs. 157-8). A enchente invernal do río do Seixo e a ausencia de ponte nos Portamuíños impediu que, en 1745, o frade puidese repetir o itinerario de 1710.

Esburgando na documentación decimonónica custodiada no arquivo da Deputación de Pontevedra, dei con dous manuscritos datados en 1841 e 1842. Neles consta que, sete anos antes, os veciños das aldeas de Meilide, Cavenca e A Revolta, cansos ben seguro da inoperancia e incompetencia do concello de Cerdedo, sumaron forzas e diñeiro co obxectivo de facer realidade unha ponte tan arelada coma indispensábel. Axustaron a feitura da ponte en 800 reais. A cuadrilla de canteiros contratados polo pobo principia o labor facendo desaparecer os vellos pasais e asentando no seu lugar as primeiras pedras da ponte: zapatas, estribos e piares. Mais, axiña apareceron os atrancos. Un ou varios elementos mal avindos e de “longo brazo” denunciaron o emprendemento da maioría, ignoraron o criterio dos pedáneos e levaron o caso perante a xustiza de Tabeirós (en orixe, o actual partido xudicial da Estrada denominábase de Tabeirós; tras o arrouto fusionador de 2016, os cerdedeses preitean hoxe nos xulgados de Pontevedra). Aqueles litigantes insolidarios, amparados por unha corporación municipal mangoneada por feotas e rendistas, adoptaron a estratexia do silencio administrativo e da dilación para impedir a obra.

Non nos fan xustiza, Señor!”, comporía tempo despois Castelao. Fartos de tanta aldraxe, os promotores da ponte “pontean” a administración local e, na procura de arranxo, apelan á Deputación Provincial aínda balbuciente. Reproduzo o escrito redactado polos voceiros aldeáns:

Escrito dos veciños de Meilide, Cavenca e A Revolta dirixido en 1841 á Deputación Provincial de Pontevedra.

Sr. presidente y más individuos de la Ilma. Diputación de Pontevedra

Ilma. Diputación

Manuel Carballás, Manuel y Francisco Gosende, Manuel Cadavid, Francisco Caramés, Domingo Cadavid, Juan Antonio Carballás por sí y otros vecinos de los lugares Meilid, Cabenca y Rebolta de la parroquia de San Juan de Cerdedo, Ayuntamiento constitucional del mismo nombre, a V. E. exponen que en 1834 y 35 intentaron fabricar un puente de piedra en el riachuelo (río do Seixo) que pasa por entre los de Cabenca y Meilid, y para servicio de los tres indicados, y para evitar perjuicios y disgracias que pudiesen acaecer en los habitantes, a lo menos por tiempo de invierno y avenidas, como que ya se probaron algunas a motivo de unos pasales de piedra que en él hay para pasajes de gentes, nada más que para el verano; y sin embargo de ser sitio muy transitable de gentes, carros, ganados, lo cierto es que por el interés que reportaba dicho puente, ya se había ajustado a operarios en la cantidad de unos 800 reales por cuenta de los mismos pueblos y aquellos ya dieran principio a la empresa para ultimarla como era justo; y lo estaría ya hace mucho tiempo, a no haberse suscitado cuestión por algún otro vecino mal avenido y enemigo de la prosperación de los pueblos, cuyo expediente de halla paralizado desde aquel entonces, y en poder del escribano de número D. Benito Paseiro en este Partido Judicial de Tabeirós, como todo es constante y notorio, en vista de lo cual y para evitar cuestiones

Explican a V. E. se dignen mandar que el citado escribano haga remisión de dicho expidiente a esa Diputación para que con su vista, y aunque sea con la de previos informes, mandar se ultime el mencionado puente aunque sea por cuenta de los citados pueblos, lo que no dudan alcanzar los exponentes del recto proceder de V. E. y la mano fuerte de Justicia que en la misma obra.

Cerdedo, maio 12 de 1841

[Asinan e rubrican:] Manuel Cadavid, Domingo Cadavid, Manuel Gosende, Francisco Gosende, Josef Gosende

Catro días despois de asinado e enviado o escrito, a Deputación comina o Concello a reclamar o expediente “extraviado” no xulgado e, ademais, solicita que se lle remita información da partida orzamentaria que a administración local estaría disposta a investir na construción da ponte.

Lonxe de satisfacer os requirimentos da Deputación, o Concello de Cerdedo ignorou as demandas da institución provincial.

A cousa non quedou aí. Dezaseis meses despois, os representantes dos veciños de Meilide, Cavenca e A Revolta volven dar queixas á Deputación. O Concello de Cerdedo non só seguía facendo ouvidos xordos ás súas peticións senón que, agora, os apremaba a restituír cos seus cartiños os antigos pasais. Transcribo tamén o informe elaborado pola propia Deputación:

Año de 1841

Obras públicas

Puentes

Ayuntamiento de Cerdedo

Manuel Carballás y otros vecinos de los lugares de Meilid, Cabenca y Rebolta, pertenecientes a la parroquia de S. Juan de Cerdedo, ocurrieron a esta Diputación en 12 de mayo del referido año exponiendo que en los de 1834 y 35 habían intentado construir un puente de piedra en el riachuelo que pasa por entre los dos primeros lugares para evitar por este medio las desgracias que solían ocurrir en tiempo de invierno por no haber sino unos pasales de piedra, transitables solo en verano, y ser además un punto muy frecuentado de gentes, carros y ganados; cuya obra ya tenían ajustada y contratada en 800 reales por cuenta de los mismos pueblos; y que habiéndose dado principio a ella, hubieron de suspenderla por haberse opuesto algún otro mal avenido con el bien público, dando lugar con tal oposición a la formación de un expediente que quedó paralizado desde quel entonces y en poder del escribano de número del Juzgado de 1ª instancia de Tabeirós D. Benito Paseiro; por lo que suplicaron se mandase que dicho escribano remitiese el expediente a esta Diputación, y de hecho se facultase a los pueblos mencionados para que ultimasen la construcción del puente de que se trata.

La Diputación en su vista, y con fecha 16 del citado mayo, acordó prevenir al Ayuntamiento de Cerdedo reclamase el expediente de que queda hecho mérito, manifestando, al remitirlo, con que orden y de que fondos se dispusiera para construir el puente.

En 15 de setiembre de 1842 [16 meses despois] volvieron a representar los expresados vecinos, quejándose de que el Ayuntamiento, lejos de haber cumplido con lo que se le mandó por el acuerdo de que queda dado razón, les apremiaba a componer los pasales, y no a construir el puente que tanto les convenía y tan necesario era.

En 26 se volvió a prevenir al Ayuntamiento que, con suspensión de todo procedimiento, remitiese inmediatamente los antecedentes que se le habían reclamado, bajo su responsabilidad.

Dedúcese que a Corporación protocaciquil de Cerdedo logrou a malas artes a paralización do proxecto construtivo. Descoñezo, pois non o preguntei cando tiven oportunidade, se os veciños se viron obrigados finalmente a repoñer os pasos. Non me estrañaría, pois, ao cabo, eran eles os que tiñan necesidade de atravesar o río a seco, cando menos no verán.

Un século despois, instaurada a II República, Antonio Sueiro Cadavide, Antonio do Lagharto, “o mellor alcalde de Cerdedo”, á fronte dunha Corporación municipal democrática, sanea o concello de cuchipandistas e, emendando unha histórica inxustiza, ordena a construción da ponte dos Portamuíños en xullo de 1933 (El Pueblo Gallego, 18-8-1933).

Dende aquelas, a ponte sostense, non sen vicisitudes, sobre o impetuoso Seixo (léase: “A derruba inminente da ponte dos Portamuíños”, Faro de Vigo, 13-10-2020) e, amais de vertebrar a oferta de lecer do Roteiro Sarmiento, permite que o amigo Nucho da Revolta traia o seu gando a pacer ao Campo das Laudas de Meilide.

Os membros da lexítima Corporación republicana, co seu alcalde á cabeza, foron asasinados, perseguidos, encarcerados, denigrados e borrados da memoria colectiva tras o golpe de Estado fascista de xullo de 1936.

En Cerdedo séguense honrando os artífices da rebelión e os prebostes da ditadura, nun noxento exercicio de silencio cómplice e tamaña ingratitude. Nós non esquecemos.

Se el primero en comentar

Dejar un Comentario

Tu dirección de correo no será publicada.




 

Este sitio usa Akismet para reducir el spam. Aprende cómo se procesan los datos de tus comentarios.