Por José Antonio Regueiro Docampo
José Celso Doval Barbeito naceu na parroquia de Santa María de Touron, municipio de Ponte Caldelas, ala polo ano 1911. José era neto dunha familia que viñeron pra Tourón dende Abegondo, A Coruña, mandados chamar por unha familia fidalga propietaria de casas solariegas e grandes territorios de labranza no Sur de Galicia, parece ser tiñan un título nobiliario equivalente a marqueses, o caso foi que estes marqueses ofrecéronlle os avós de José Celso Doval, residir traballar e vivir nunha casa en Tourón, chamada O Pombal, unha casa solariega que semellaba un castelo medieval, de grandes dimensións, cun grande e enorme terreo, para que o traballaran e levaran todo aquilo coma caseiros. A estes avós de José Celso nese castelo naceulle unha filla, que foi a nai de Celso, a que lle puxeron de nome Sofía, en honra de unha das donas do Pombal, chamada Dona Sofia, e ademais tamén lle foi a madriña da pía bautismal. Co tempo os avós de José Celso adquiriron e fixéronse cunha propiedade, unha casa con terreo fronte do portón principal do Pombal, e pasaron desa forma a morar entre a nova casa e o castelo, e seguiron levando e traballando todo aquel enorme territorio do Pombal, e outras propiedades que tamén tiñan en Caldelas, en Fornelos, e no Ribeiro, os tales marqueses…
Na nova casa fronte do castelo, foi onde naceu José Celso Doval Barbeito, o noso protagonista. Alí se criou, alí pasou toda a súa infancia e a súa xuventude, entre aquela casa e o castelo, e todo aquel territorio do Pombal, e entre outros moitos lugares de Touron e a comarca, pois xa de rapaz ia traballar e arrincar pedra nas canteiras, cun tío avó, carretaban as pastas, e os propiaños de pedra, en carros de bois, por moitos lugares da comarca e provincia. No tempo libre tamén recorría con a escopeta, e o seu can, moito territorio cazando, gustáballe moito ir de caza ao coello, perdiz, lebre, e algunha vez tamén o lobo, e outras pezas de caza, Celso ainda contra o final da súa vida contaba aquelas historias de caza, e de cazadores con grande interese e emoción, o que as xentes escoitaban, con sumo respecto e con moita atención.
Así é, traballando nas labores agrícolas e de canteiro, onde sobresaleu xa desde rapaz labrando e esculpindo bastantes esculturas feitas polas súas mans, e outras con a súa intervención xunto con o seu tío avó, como por exemplo a reparación do monumento do San Ramón en Tourón, sobre o ano de 1927. A meirande parte dos traballos de escultura de José Celso Doval Barbeito están sen a inscrición de autor, por Tourón, comarca de Caldelas, na provincia de Pontevedra, a ainda que algo tamén fixo polass provincias de Ourense e da de Lugo. A día de hoxe e moi fácil de ver no palco da música en Tourón unha lira labrada e esculpida nunha pedra por José Celso Doval Barbeito cunha inscrición que di «voluntarios de Touron e de Buchabade» referindo que participaron na construción do palco voluntarios de Touron e Buchabade. Pero o da lira soamente foi idea e labor de Celso, contaba el mesmo que un día vindo do monte co carro de bois viu a pedra, montouna no carro e púxose a esculpir e gravar a lira, e el mesmo alí a colocou e alí a día de hoxe está ademais protexida por patrimonio monumental da Deputación de Pontevedra…
Tamén ademais de canteiro, nun determinado tempo, traballou algo de, naquela casa onde el nacerá, alí tiña dúas fraguas onde moldeaba e traballaba o ferro, e tamén tivo unha carpintería en Tourón, onde a súa especialidade era a de fabricar carros de bois, e de cabalos, aínda que tamén colocaba armazóns nos tellados pisos portas e contras de madeira nas casas.
A mocidade e a xuventude de José Celso Doval Barbeito, transcorría sen grandes problemas nin sobresaltos, pero coma en outros sitios de toda España empezaron a aparecer tamén negros nubarróns no horizonte do ceo de Touron e comezaron os tempos difíciles, a sublevación militar contra a República que provocou a guerra civil de 1936.
A José Celso Doval Barbeito vírono os falanxistas por Caldelas o día da feira, e alí mesmo no campo da feira (hoxe alameda de Ponte Caldelas) tratando a venta de dúas vacas, e que non se poñían de acordo no prezo por culpa dos traquillóns (tratantes). Alí mesmo o detiveron, e xa deseguido o meteron preso na cadea de Ponte Caldelas, recordáronlle que, a pesar de que xa facía bastante tempo atrás, fora con outros mozos a meterlle un folleto do sindicato UGT no caixa postal , a un cacique de Caldelas, e de ir entre varios a falar cuns canteiros que estaban traballando nunhas obras na comarca de Caldelas, sobre un acordo pra mellorar os salarios dos obreiros da construción, e tamén de acudir, no Concello de Lavadores, (entón concello e hoxe integrado no de Vigo) a un mitin de Dolores Ibarruri, a Pasionaria.
Na cadea de Ponte Caldelas tivérono preso xunto con Alexandre Bóveda, onde conversaron e entablaron unha grande amizade. Dicía Celso que Bóveda era unha moi boa persoa, e un grande intelectual. A Bóveda levárono da cadea de Caldelas pra cidade de Pontevedra, e fusilárono pola zona da Caeira.
A Celso tamén o levaron da cadea de Ponte Caldelas, e metérono no penal da illa de San Simón, tamén chamado o Lazareto na enseada de Redondela, ali no Lazareto, tamén estaba Adrio Barreiro, que tamén conversaron e fixeron unha grande amizade, explicaba moitas veces Celso , que cando podían falaban e escribían algo de poesía e, que contaban os días e as noites, e as badaladas do reloxo do presidio desde o día que chegaron alí…
A Adrio Barreiro, como a Bóveda, tamén o fusilaron…
Pero aquilo alí naquela prisión, dicía e explicaba moitas veces Celso, que o Lazareto era un inferno, viu cómo dous presos se tiraron o mar pra fuxir, disparáronlle e a un matárono mentres nadaba, e o outro conseguiu chegar a beira da praia de Cesantes, pero xa o estaban esperando. Dicía Celso que ó que sacaban da illa que xamais regresaba, tamén falaba que aqueles gardas eran uns verdugos que os humillaban os maltrataban, dábanlle golpes, que non durmían, que aquilo era un terror, que os martirizaban. Recordaba Celso con semblante de tristeza mais que con rancor, que lle daban golpes con has culatas dos fusiles nos pes descalzos…
Que aquelas noites eran de medo e de completo terror, que o escoitar abrir o cerroxo das celdas dalgúns compañeiros xa pensaban: agora tócame a min, agora van abrir o cerroxo e a porta da esta celda. Estaban con medo e que polas mañas ó deixalos saír nin se coñecían ata que transcorría un bo anaco de tempo.
A José Celso Doval Barbeito visitouno algunha vez no Lazareto, baixo autorización e con moita vixilancia, a súa nai Sofía e a súa esposa Lucila, entre elas que se moveron, e os donos do Pombal, e algunhas amizades, sobre todo familiares daquela casa castelo en Tourón, e intercederon por el, e deixárono libre.
Libre daquela prisión pero esperáballe de novo volver a padecer e sufrir… Chamárono a filas os que o meterán preso, os que non eran das ideas dil, os sublevados, os que loitaban contra a República, contra o goberno legalmente elixido polo pobo de España, viuse obrigado e tivo que ir forzado e loitar no fronte, por Francisco Franco, por aqueles os seus verdugos. Celso falaba con amargura e repetía qué non lle quedou de outra, ademais mandárono directamente combater nas trincheiras… Estivo nos frontes de Castela e de Asturias.
Segundo Celso contaba, o seu batallón sempre o mandaron a loitar como forza de choque en terreo desfavorable, sabendo que ían ser completamente aniquilados e masacrados, como así el dicía que efectivamente sucedía, mandáronos a morrer sen contemplacións, a propósito. Contaba Celso nun daqueles combates que oía silbar as balas o seu lado pero todos corrían outeiro pra baixo, e que chegou onda un regueiro e atopou outro soldado de fronte, alzaron os dous os mosquetóns e íanse disparar… por o fragor da batalla nin se decataran que eran da mesma compañía. Celso dicía que empezaron a falar galego, el falando en galego da costa Atlántica, e o outro falando galego da Galicia interior, pois era da provincia de Ourense.
Contaba Celso que moitos casos como o qué lle sucedeu a eles, dábanse moitas veces durante os combate,s e sobre todo cando eran a baioneta, ou tamén a baioneta calada, que non se distinguían nin se coñecían, e coma neste caso os dous da mesma compañía, tamén falaba Celso que se daban casos de loitar durante os combates irmáns contra irmáns, veciños contra veciños, naquela guerra fraticida.
Aquel compañeiro de Ourense díxolle de seguir camiñando pola beira do regueiro abaixo non podían regresar, porque outeiro arriba estaba chea de cadáveres e ademais desa forma ían ser acribillados, e si conseguían chegar ían ser humillados e pode que fusilados, por non morrer coma os outros, que para iso era para que os mandaron aquel sitio, así que falaron e acordaron quedarse dous ou tres días por alí, e despois aparecemos, así o fixeron e pasados dous días buscaron a súa compañía e o presentarse dixeron que se desorientaran, que se perderán e ata vítores lle deron, Celso rematou a guerra sendo soldado de primeira, pero con aquela amargura de ter que loitar favor dos seus verdugos e en contra dos seus ideais…
Se el primero en comentar