Luis Chapela: “Temos que seguir nesa loita, para que San Simón sexa a illa da Memoria”

Hai que facer esa pedagoxía que, desgraciadamente, non lles dan na escola. Nos libros de texto xa tiñan que ter un apartado dedicado á nosa Memoria, porque aquí, se ninguén lle di nada é como si nunca existira.

Por Angelo Nero

Luis Chapela Bermúdez, o Luis da Roxa, e un poeta da terra, pois os seus versículos, como el os chama, teñen sabor a terra, máis tamén son versos salgados, pois dende moi novo a súa vida estivo ligada á mar, primeiro, cando era un cativo, na pesca da ardora, e despois, con pouco máis de quince anos, cruzando o Atlántico cara as augas de Terranova. E por máis que se afastaba da terra, recorrendo outros mundos, máis medraba o seu amor pola nosa lingua, que levou ós portos de África, Europa e América coma quen leva un tesouro. ¿Cando prendeu esa faísca que levou ó poeta da Peroxa a manter vivo o lume do amor pola palabra?

O amor pola palabra empezou cando eu era neno. Sempre tiven unha teima de escoitar á xente maior, de recuperar e anotar en libretas as cousas que contaban, anécdotas e refráns, maneiras que tiñan de traballar. Esas libretas non as conservo, e moito que o sinto. Pero queda todo na memoria, e conservei moitas cousas que tempo despois fun plasmando nos meus escritos.

¿E cando comezaches a embarcar, nesas mareas que te levaron polo mundo adiante, xa escribías, cando cho permitía o traballo?

A primeira vez que marchei da casa, que embarquei, tiña dezaseis anos, e crucei por primeira vez o Atlántico Norte, e fomos á pesca do calamar, a Boston, e aí xa tomei conciencia do que era o mar, e aínda sendo un rapaz estaba en Nova York, amarrados ó peirao de Brooklyn, seguindo os pasos do Lorca en “Poeta en Nova York”. E xa levaba escritas algunhas cousas.

Despois, xa máis de mozo, deixei a escrita un pouco de lado, pero seguía lendo, escribía algunhas cousiñas, e aproveitaba cando estaba embarcado para mercar moitos libros. Eu, cando saín da escola, non sabía que existía Rosalía, non coñecía a Castelao, porque eso non se daba, e tiven que descubrilos pouco a pouco, aínda lembro mercar algúns libros en galego fora de Galiza, e foi onde fun descubrindo moita xente do país que, para min, era totalmente descoñecida.

Tempo despois embarcaches tamén nos mares da información, publicando en varios medios de comunicación os teus escritos, ¿como comezou esa aventura, na que estiveches navegando varios anos?

Na prensa comecei a publicar cando recuperei de novo a escrita, a mediados dos noventa, e comecei a escribir no galego que falamos no Morrazo, e conforme pasaba o tempo ía mellorando, pero os primeiros escritos estaban feitos a machada, e publicaba no Faro de Vigo, no Atlántico Diario, no Diario de Pontevedra, en A Nosa Terra, tamén en revistas culturais como O Canastro, O Pegho, Os Galos, e dende entón xa non deixei de escribir e de publicar. O que se embarca nesta aventura da escrita, eu non sei os demais, pero eu teño como unha obriga de escribir algo todos os días, senón parece que non estás ben. E como cando un ven da mar, que cando chega a porto semella que se lle move a terra, como se foras medio de costado polos temporais.

Con Luis Bará, na presentación en Pontevedra de «Á calor da lareira», en 2018

En 2012 sae á luz a túa primeira escolma de poemas, no libro “Sementeira de Orballo”, ¿como foi o xermolo desta sementeira de versos?

O primeiro libro dos meus versículos, que xurdían e eu ía almacenando no meu ordenador, e onde estaban botando un sono destes eternos, foi produto dunha conversa co poeta Dani Costas, que me animou a lanzarme á aventura editorial. Ollamos aquel cento longo de poemas que tiña gardado e escollemos un feixe deles, do que xurdiu “Sementeira de Orballo”. E descubrín que tiña un público, que había xente que gustaba dos meus versículos, aínda que, nese momento, eu lle daba máis importancia á narrativa. E, sen deixar a narrativa, os artigos que seguía publicando na prensa, comencei a darlle máis importancia ós versos, a traballalos para que chegaran máis á xente, pero sempre sen perder a esencia. Porque hai que considerar que a poesía que eu fago, se se pode chamar poesía, é unha poesía da aldea, porque eu son un poeta que recolle a poética da aldea e a devolve á aldea, a xente do común, e quizais esa sexa a clave para a aceptación que ten.

Despois da boa aceptación do teu primeiro poemario, do que practicamente esgotaches a primeira edición, tres anos despois, en 2015, sacaches á luz o segundo “Sendeiros”, nel aparece tamén unha das túas teimas, que é o da Memoria.

En “Sendeiros” está máis elaborado o traballo, a medida que foi pasando o tempo fun mellorando, e neste libro hai un cambio que é notable, e neste libro tamén tivo que ver o alento do amigo Anxo Padín, e foi tamén un libro que se esgotou rápido, a primeira tirada de catrocentos exemplares vendeuse en pouco tempo en todo o Morrazo. O tema da Memoria sempre estivo presente, eu lembro moi ben o que me contaban cando eu era un neno e sempre hai que contalas, porque as cousas, se non se contan, parece que nunca existiron. É evidente que as cousas hai que contalas, e as cousas da nosa Memoria, con máis razón aínda, porque teñen un peso fundamental na nosa historia como pobo. Eso hai que contalo, porque senón se esquece. Hoxe en día a xente pensa que isto sempre foi así, e non, para chegar ata aquí houbo un camiño moi duro, e longo de máis.

Con Chato Galante, na illa da Memoria, na Homenaxe Nacional ás vitimas do franquismo, en 2019

Tamén no 2016, se me deu por publicar unhas cousas que tiña relacionadas coa Memoria, que fun collendo da xente, e outras que había localizado en diferentes arquivos, e con isto fixen un Caderno da Memoria, relacionado co meu pobo, con Moaña, que foi presentado na Librería O Pontillón, e tamén en Cangas e Marín. Este Caderno recolle o que pasou naqueles anos do medo nesta zona, a xente que foi asasinada, que foi presa, que foi represaliada. Nunhas pouquiñas follas, porque está moi concentrado todo. Anos despois, sete o oito anos despois, a través dese Caderno da Memoria, fomos dar unhas charlas ós institutos, de aquí, de Moaña, onde o eixo central era o Caderno, a Memoria da nosa xente, porque hoxe os rapaces de quince ou dezaseis anos non teñen nin idea do que aquí pasou, e non hai quen llo conte. Entón tivemos que ir a explicarlle o que pasara co avó daquel rapaz, co bisavó daquel outro, para que eles viran que aquí non houbo unha guerra, houbo un Xenocidio, mataron unha morea de xente, e os que quedaron non os deixaban nin traballar, foi brutal o que aquí se fixo. Pero estes rapaces novos non sabían o que pasara, e eu digolles: a vos que os parece que a un rapaz como vos, de quince ou dezaseis anos o quitaran da clase e o mataran, simplemente por ser simpatizante dun partido político. Hai que facer esa pedagoxía que, desgraciadamente, non lles dan na escola. Nos libros de texto xa tiñan que ter un apartado dedicado á nosa Memoria, porque aquí, se ninguén lle di nada é como si nunca existira.

En 2017 aparece o teu primeiro libro de relatos, “Á calor da lareira”, cunha fermosa portada de Luz Beloso, e o prólogo do mestre das letras, Xosé Neira Vilas, e que tivo tamén unha acollida espectacular, quizais máis da que tivera os teus libros de poemas. ¿A que pensa que é debido o éxito que tivo o libro, nun tempo no que semella que a xente xa non lee tanto coma antes?

“Á calor da lareira”, ademais da importancia que tivo o prólogo de Neira Vilas, é un libro que recolle historias de personaxes, de familias, de acontecementos do noso pobo, de Moaña, e foi un éxito, pouca xente pode dicir que autoeditando vende mil libros. Eu entendo que hai escritores profesionais, que viven dos seus libros, que non é o meu caso, e dirán ¿pero como ese ninguén é capaz de vender mil libros? Pois se venderon porque aquí está reflectida a alma do pobo, a xente se ve reflectida neste libro, porque fala da súa vida, é a esencia mesma do pobo. E un libro que cruzou o Atlántico, que foi presentado en Arxentina, no Centro Galicia de Buenos Aires, e demos unha charla, acompañado polo amigo Xan Leira, e presentamos tamén “Sendeiros”, alí e no Instituto Santiago Apostol, onde nos deron unha acollida impresionante, fixemos programas de radio, tamén falamos no local da Federación de Asociacións Galegas. Foi unha experiencia inesquecible, importantísima para min, e mesmo no Centro Galicia distinguironme coa medalla que lle outorgaron a outros grandes da nosa cultura como Ferrín ou Manolo Rivas. Eu teño idea de volver algún día. Alí tamén participei nos actos do día da Memoria do 24 marzo, algo que me marcou, porque facer iso aquí, na nosa terra, semella agora unha utopía, pola cantidade de xente que alí participa, na memoria dos desaparecidos pola ditadura arxentina. Foi unha viaxe inesquecible.

Seguindo co tema da Memoria, tamén participas na revista que se fai con motivo da Homenaxe Nacional ás Vítimas do Franquismo, na Illa de San Simón, acto no que levas involucrado dende o principio.

Participo na revista da que o alma mater é Anxo Padín dende ó primeiro número, con relatos, a maioría deles, inéditos, sacados das investigacións que levo feitas polo pobo, aínda agora teño moitas entrevistas con persoas maiores, relacionadas coa Memoria Antifascista, que aínda non tiven tempo de pasar a limpo, para ordenalas, evidentemente esas xa non se van a perder, quedan aí para no futuro ser publicadas.

A revista ten a súa importancia, pero ó acto da Homenaxe ás Vítimas é fundamental, para lembrarnos, cando ollamos cara esa illa tan bonita, que alí non hai tesouros de piratas agochados, e que o que se agochan son as historias de moitos homes que padeceron cando era campo de concentración. Tamén foi colexio de orfos do mar, onde estivo o noso amigo Manolo Paz Trelles, que foi un dos primeiros que foi para ese colexio, e tivo máis usos, pero ante todo foi una das máis sinistras prisións do franquismo. E nos temos que reivindicalo. Temos que seguir nesa loita, para que San Simón sexa a illa da Memoria, e que non se pode entender doutro xeito.

Con Poetas do Reencotro embarcacheste noutra aventura, esta vez alén das nosas fronteiras, cunha antoloxía de poetas galegos e portugueses, que semella que tivo continuación con varias publicacións máis. ¿Como comezou esa relación poética cos irmáns da outra beira do Miño?

Esta vez embarquei da man duns amigos de Lugo, que me dixeron se quería participar neste colectivo Irmandade Poética e Artística Luso-Galaica, e xa sacamos tres libros, aínda que un deles, o correspondente ó ano pasado, aínda está sin presentar polas restricións da pandemia, e tócanos mostralo por primeira vez ó público en Chantada, estamos agardando pola data para facelo.

Despois participamos noutras publicacións que se fan na zona sur de Portugal, onde collen tamén escritores da zona de Extremadura, Andalucía, e o Alentejo, tamén a escritores galegos, claro, e aí tamén temos publicado un par de libros, e mesmo o ano pasado estivemos nunha presentación en Porto. Nestas iniciativas coñecese moita xente, e é moi importante porque partillamos poemas, falas, terra, elementos imprescindibles para estes tempos que nos toca vivir.

Este ano tamén participei nun libro que artellou José Estévez, que se titulou “Amor en Carne Viva”, que foi presentado a semana pasada na Cárcel Vella de Lugo, un libro realmente impresionante, tanto na calidade dos textos como na edición, que foi levada a cabo por Medulio, e da que supoño tamén haberá presentación na comarca de Vigo.

Con Darío Rivas, pioneiro da Querela Arxentina, e con Mero, fundador de Fuxan os Ventos e A Quenlla, na illa de San Simón, en 2015

En 2020, en plena pandemia, sacas á luz “Fendas” o teu terceiro poemario, no que recolles “poemas da memoria, de lugares, persoas e outras cavilacións”, como dixeches daquela, unha aposta por unha poesía luminosa en tempos escuros.

“Fendas”, que ven presentada cunha fermosa portada de Luz Veloso, e cun prólogo, aínda máis fermoso, da escritora Montse Fajardo, e tamén conta con ilustracións de Evaristo Pereira, xurdiu da necesidade de sacar todos os poemas que se amoreaban na gabeta, e que tiñan que saír ó vento como antídoto contra todo o que estaba sucedendo. Deu moito traballo sacalo adiante, coas restricións da pandemia, foise retrasando moito, pero eu son teimudo, e ó final saíu. Tivo moi boa acollida, aínda que non se puido expandir o que quixera polo tema do Covid, pero chegou a onde tiña que chegar, e algo máis alá, penso que ata a outra beira do Atlántico.

A Memoria e a Poesía mesturase tamén nunha das iniciativas da Irmandade do Dolmen, organización da que formas parte da súa directiva, e da que es fundador, na forma dun Recital pola Memoria que semella quedou desbordado pola participación que acadou.

A Irmandade do Dolmen creouse hai uns anos entre Vigo e o Morrazo, máis tamén con alento portugués, é un colectivo sen ánimo de lucro, na defensa do pobo, da lingua, da cultura, e con vocación de fortalecer os lazos luso-galaicos. Con ela organizamos un Recital da Memoria en Moaña, que este ano cumpre a súa terceira edición, onde participa un bo feixe de poetas, no primeiro recital máis de vinte, polo que tivemos que recortar a participación. Celébrase en xullo, arredor do día 18, para facer visible o noso compromiso coa Memoria, e contamos coa colaboración do concello de Moaña sempre. Creo que é un dos actos máis potentes que facemos, tamén organizamos outro recital de poesía en Cangas, xunto con presentacións de libros durante todo o ano, conferencias, este ano celebramos incluso unha exposición sobre o Centenario do PCP, e participamos con outros colectivos nos actos da Memoria Antifascista da nosa zona, pero o Recital sempre marca o traballo do colectivo.

Aparte diso este ano tamén celebramos as xornadas “A represión das mulleres no Franquismo”, en colaboración co departamento de Memoria Histórica da Deputación de Pontevedra, onde levamos a Lola Varela, María Victoria Martíns e Lola Varela a dar charlas a diferentes lugares do concello de Moaña, así como tamén programamos a obra “A señora de Forcadela”, dos Quinquilláns. Abrimos campo e fomos a Domaio, a Berducedo, a Quintela e Tirán, para que todo o pobo participara neste tipo de actos, tan precisos, pola Memoria do noso pobo.

Chegamos ó final da entrevista, e con ela queremos que nos fales do último libro que saíu da tua factoría de versículos e contos: “Peroxo, un rapaz de aldea”.

Pois si, este é o último libro, é un feixe de relatos pequenos, e está ambientado na infancia dun rapaz, Peroxo, na súa aldea, onde el medra, e conta uns aconteceres que a el lle quedan gravados na pel, o mesmo cando había un casamento que cando mataban un porco. O rapaz vainos contando todas esas peripecias do cotiá das que era testemuña. É un libro que recolle moi ben o que vimos falando, esa esencia, esa palabra do pobo humilde. Aquí non hai palabras rebuscadas nin historias complicadas, está é unha fonte que bota auga, unha fonte de pedra, e resulta que se non houbera pedra, habería un olleiro onde nacería a auga, como o máis natural do mundo, e así é este libriño. Xa se venderon máis de 300 exemplares, aquí, no Morrazo, facendo moi poucas presentacións, limitados pola pandemia. Estas cousas hai que recollelas, para que non se perdan e para que se saiba que na súa aldea pasaban estas cousas, aínda que ninguén as contara.

Se el primero en comentar

Dejar un Comentario

Tu dirección de correo no será publicada.




 

Este sitio usa Akismet para reducir el spam. Aprende cómo se procesan los datos de tus comentarios.