Desigualdades, pobreza e solucións universais

Por Jose Vieira

Como non podía deixar de ser, este texto é unha continuación dos dous anteriores, e será o antecesor dun próximo, sobre os problemas da desigualdade e das posíbeis solucións para o mundo que nos espera.

Normalmente nesta área da economía e da socioloxía, son máis as preguntas que as respostas cabais aos problemas.

Comezaremos por unha pregunta que sempre quixemos facer e, que pór a razón, de que sempre desexamos afondar as súas posíbeis solucións, acabamos por non a formular. Así, que agora, é a oportunidade do facer.

Que pasará en termos de subsistencia das poboacións, durante e tras a conxugación destas dúas situacións en que vivimos, unha crise económica e unha pandemia?

Parece que somos castigados coa necesidade, dunha vez máis, non responder de forma inmediata á pregunta en cuestión e, en vez do facer, mergullar nas orixes da respectiva problemática.

Vimos que se están perdendo máis postos de traballo, do que os que se están a crear, o que significa que existe desde pronto un saldo negativo en termos de masa traballadora. Mentres isto é unha constatación do que nos cerca, sen a necesidade de efectuar un gran esforzo de comprobación, tamén vemos por outro lado un efecto positivo, dado que a poboación en idade de traballar vai sendo cada vez menor, porque esa mesma vai se tornando cada vez maior (unha masa inmensa de xubilados).

Así, parece haber desde xa unha certa incongruencia pois, realmente tamén o mercado de oferta de traballadores, perde continxentes, por un lado, por aumento de xubilados, logo a perda de persoas activas e, por outro lado, se verifica, que a rapidez con que as persoas atinxen o límite de idade, facultando novos postos de traballo, é menor non só en cantidade, como en especialización, así como o seu aceleramento é inferior ao de perda de empregos.

Isto o que nos leva a poder concluír que existe unha progresiva aceleración na desocupación dos postos de traballo, non por falta de concorrentes a esas prazas,  pero por falta de cualificación, e pola substitución deses lugares por unha progresiva  robotización e utilización da intelixencia artificial (véxase “A nova orde”, de José Vieira).

Como non podía deixar de ser, esta tendencia é realmente imparábel, no entanto, como sempre acontece nos cambios tecnolóxicos, igualmente se crean postos novos, conforme sempre o afirmamos, no entanto, son necesariamente para novas habilidades e como tal, esixen outras formacións especificas, o que nin sempre están dispoñíbeis no mercado laboral.

Esta situación implica que a par da tecnoloxía, emerxente e, das transformacións na produción, se tenderá que desenvolver unha continúa e constante interligación, entre a investigación en I+D+ i, industrial e o ensino, sen desfasamentos nin temporais nin espaciais. Neste sentido, podemos desde xa avanzar, que na actualidade existe un grave desfasamento, entre o ensino que se practica e as necesidades emerxentes que urxe suplir.

Outra das consecuencias evidentes, dos avances tecnolóxicos, é unha correcta descontinuidade no traballo e, como tal, ser posíbel ás empresas teren operadores en réximes non permanentes (aínda que haxa contratos con vínculos permanentes, entre empregador e empregado), o que resulta toda unha nova forma de estabelecer contratos de traballo e lexislación que os enmarque.

Todas estas situacións, transportan en si mudanzas de gran profundidade, quere a nivel das relacións laborais, sociais, familiares e de formación.

Non nos imos deter moito nestas pois, pensamos que deberon ser obxecto dun oportuno desenvolvemento moi máis centrado en cada unha. No entanto, o que xa se pode dicir, sobre as laborais, é que a actual lexislación, se debe ao goberno do señor Rajoy.

Esta lexislación parece ser unha encomenda das entidades patronais, que nin é sequera é realista, deixando toda a carga do problema na casa do traballador, tendo os empresarios carta de autentica vida ou morte, sobre os seus empregados. É o que se chama un contrato leonino, en que as obrigas só son para o traballador, deixándoo integralmente indefenso en relación ás arremetidas escravagistas dos patróns.

Volvamos a ver por onde vai o mercado de traballo.

Temos vindo a constatar, unha perda constante de traballo e, os postos que se van creando, conforma xa referimos, conducen a un saldo francamente negativo, o que significa que se perden máis do que os que se crean.

En primeira análise, o que isto significa, é que pasa a haber un continxente cada vez maior, de persoas que teñen dificultades, para ter garantida a súa subsistencia. Logo este proceso se vai adulterando e, rapidamente, o número de persoas en estado de necesidade é maior. Entran no chamado bloque de Estado de Pobreza.

Reparemos agora nos que aínda traballan o que conseguiron dentro desta conxuntura, encontrar un traballo.

E neste momento, entran dous compoñentes, na nosa analice: un é a existencia da xubilación laboral do señor Rajoy, que todo permite aos patróns e, por outro lado a necesidade de comer, que fai que a todo se suxeiten. É entón que os voitres voan en picado e collen as súas vítimas, pagando polo seu traballo salarios de miseria.

O que acontece cada vez máis e, máis rapidamente, isto quere dicir que moitos traballadores, a pesar de estaren empregados e recibiren un pagamento, polo seu traballo, continúan a ser elementos do chamado bloque dos pobres. Queremos dicir que non basta ter un traballo hoxe para deixar de ser pobre.

Regresemos ao conxunto de traballadores que agora, só ten traballo unhas horas por semana, ou uns escasos meses por ano. O que queremos dicir que son aqueles que só ingresan unha parte do salario que deberían recibir se o seu traballo fose a tempo enteiro. Este con a redución do seu tempo de traballo, tamén reciben, na mellor parte dos casos unha parte alícuota do seu salario.

Outra cantidade de traballadores, continúan en súas ocupacións de toda a vida, no entanto, as súas entidades patronais, fixeron as trampas necesarias en termos legais (lei laboral do señor Rajoy) e, están recibindo unhas pagadas rebaixadas do seu soldo.

Mais hai máis, outros aínda foron despedidos, mais as entidades patronais, os obrigaron a seren eles a rescindir os contratos pois, así continuarían a traballar para a empresa, pero agora como autónomos e con soldos menores, na maioría dos casos e sen protección social.

Non estamos contra a redución das xornadas de traballo, sempre e cando esa sexa a forma de se poder encontrar, máis postos de traballo e, por tanto, máis traballadores ocupados. Pois, quere se queira quere non, existe a dignidade asociada ao traballo. Esta é unha realidade sociolóxica.

No entanto, non podemos deixar de dicir que a menos horas de traballo, tamén está asociado menos salario.

Nestas circunstancias, cos actuais salarios os traballadores xa non deixarán de ser pobres, e como tal, non conseguirían subsistir con dignidade.

¿COMO SE PODERÍA RESOLVER ESTA SITUACIÓN?

Claro que podía ser resolto e, debía, ser unha solución a nivel mundial. No entanto, o desexo  insaciábel pola riqueza  desmedida, dos máis poderosos, así como, a falta de solidariedade e de responsabilidade humana, fai que até ao momento cada vez, esteamos máis lonxe do que podía ser unha solución universal.

O traballo é necesario, e é imprescindíbel quen o execute. Así que como nada aparece por dádiva divina e, por iso non resta outra, senón que traballar, producir, consumir e volver a iniciar o circuíto.

Así, que no mundo en que vivimos, existen varios conxuntos constituídos por auténticos exércitos de operadores, que se ocupan de efectuar as tarefas que lles son designadas para que todo marche, aparentemente dentro das medidas e estereotipos preconcebidos, para a harmonía mundial.

Posta esta necesidade de harmonía, non resta outro senón, ver como sería posíbel, crear as condicións para que, no contexto enriba referido, todos puidésemos chegar ao fin do mes, en que as nosas condicións existenciais, fosen satisfactorias.

Esta busca do ben estar, é unha loita que existe desde que se coñece a nosa existencia sobre o planeta. No entanto, hoxe é absolutamente crucial encontrar a solución para o estado de pobreza que cada vez máis se estende pola Terra.

Como os salarios, agora non retiran a calidade de pobres a gran maioría da poboación, hai que encontrar esa solución.

Xa non morre tanta xente nas guerras e, estas son cada vez máis locais e cando non, son dixitais, entón a poboación se expandiu até límites considerados imposíbeis, segundo as ideas preconizadas por Malthus e seus seguidores. Tamén as pandemias, que se teñen vindo a verificar entre períodos de 100 anos, a última antes da actual, se verificou no período de 1918/1920, a cognominada gripe española. E desde aí, a pesar da Segunda gran Guerra Mundial, trouxen un aumento de poboación xamais visto.

Esta situación, como sabemos arrastrou consigo un aumento de man de obra, sobre todo da menos ben preparada e, ao mesmo tempo, comezou a se verificar a posibilidades de mellorar os “perfonances” industriais, quere por mellor organización do traballo, e a posteriori polo advento da mecanización e pronto da robotización.

Se dá, por tanto, un movemento con dúas compoñentes opostas, un aumento de poboación, sobre todo nos países emerxentes e, por outro lado a creación de postos de traballo máis especializados e, dato o grao de desenvolvemento industrial, logo en sentido contrario a necesidade de menos continxentes de operadores, especialmente nos escalóns de menor especialización.

Claro que nun mundo neoliberalista, como o que nos encontramos, se verifica igualmente o mercado do traballo e, como tal, a lei da oferta e procura, que aínda en moitos casos, como é o caso de España, con lexislacións, como xa referimos, que funcionan contra os traballadores. A consecuencia non podía ser outra de menos sostibilidade dos empregos, menos salarios e un horizonte negro para todos, en especial para os máis mozos, que vén o seu proxecto de vida truncado.

Nos restan os instrumentos económicos, que integrados en políticas macro económicas, que podan ter a profilaxia para as pandemias sociais, en curso.

Fixémonos en España. E tomemos o pulso ao que se está a pasar, coa crise económica reforzada até límites insustentábeis pola pandemia do coronavírus 19.

España non é necesariamente un país pobre, é un dos países do grupo dos G20 e, por tanto, un dos máis ricos do planeta, por iso é un bo modelo de actuación.

Tomemos por simplificación, para desenvolver a nosas ideas, tres grupos esenciais, para agrupar a poboación, ricos, non ricos e pobres xunto cos de pobreza severa.

Así,  se os ordenamos graficamente nunha pirámide, ficaría arriba o grupo dos ricos, no medio os “non ricos”, e abaixo os pobres e pobres severos.

Co grupo de que culmina a  pirámide, non nos imos a preocupar demasiado, porque nesta  amalgama estamos a incluír desde xa, os inmensamente ricos e, até aos que vivindo do seu traballo, o fan de forma desafogada de tal forma que van acumulando riqueza e, como tal, deben pertencer, na pirámide do traballo aos que máis gañan (consideramos os que en termos de distribución de rendementos,  acaparan os 20% dos máis altos IRPF, ou sexa, os últimos dous deciles dunha escala de 10).

No patamar dos non ricos, referímonola os que mercé dos seus traballos, van máis ou menos acaparando as tempestades e, chegan ao fin do mes, aínda que xa moitos, con algunhas dificultades.

Na base da pirámide, se encontran o maior continxente humano, composto por aqueles que, ou xa non reciben salarios por un traballo actual e se encontran nunha situación de pobreza severa, vivindo de expedientes, o de apoios de familiares, tamén xa en perda. Este conxunto, vén a aumentar dunha forma case exponencial, especialmente durante esta actual crise económica, agravada pola pandemia. Este conxunto se cola na base da pirámide. Encima destes, no entanto, tamén en perda están os traballadores pobres e, todos os máis, que algo reciben de salarios ou subsidios, mais a pesar diso, non chegan ao fin do mes ou o fan con extrema dificultade e recortando en todo o consumo. Son os próximos a engrosar a base da pirámide.

QUE PASA SOBRE ESTA PROBLEMÁTICA DE POBREZA EN ESPAÑA?

En España, actualmente existe un goberno de coalición, formado polo PSOE e outro partido saído relativamente recente, desde os chamados movementos populares, normalmente denominados do 15 M. Naturalmente ten habido durante estes tempos, acordos puntuais, con outros grupos políticos especialmente os nacionalistas.

Así, o goberno intenta ter un discurso cunha lectura máis liberal e, unha práctica de dereita ao servizo da CEO e, como non, do neoliberalismo de Bruxelas.

No entanto, o grupo político socio do goberno e, como tal con membros no goberno, buscando protagonismo, perante o problema do adianto  incontido da pobreza emerxente non só da pandemia, mais tamén da  política permitida por falta de visión e programación do goberno (parte do PSOE), propuxo un  paliativo, que segundo ese grupo, designado Podemos, se chamaría INGRESO MINIMO VITAL, que debería chegar, segundo eles, a unhas 850.000 familias.

Antes de avanzar máis profundamente nas solucións, imos analizar, o que significa Ingreso Mínimo Vital.

Esta axuda tal como pretendeu publicitar os líderes do Goberno, tanto do PSOE, como Podemos, era que ese subsidio, iría dunha forma inmediata eliminar a pobreza en España. A ilusión foi asaz moi ben vendida e apoiada por todos os instrumentos da comunicación social, quere escrita quere de imaxe e voz.

O QUE É O INGRESO MÍNIMO VITAL?

Nada máis do que un fracaso anunciado e, porque razón? Pois como todo o encaixe condicional, tras en si propia, o cancro da ineficiencia e da falta de ser universal.

E  PORQUÊ?

Dado o seu carácter de falta de universalidade e sobre todo por seus condicionalismos. Por outro lado, “a bombo e platillo”, o Goberno anunciou que atribuiría para este fin nada menos do que 5.500 millóns de euros anuais. Entón a poboación sempre ben intencionada, aplaudiu até a exaustación pois, aparecera finalmente un Goberno que os tiña en consideración.

En primeiro lugar, queremos dicir, que ten sido estudado por moita e, realmente competente xente, o problema dos encaixes para resolver o problema da pobreza emerxente en España. E, en ningún caso, os cálculos, apuntan para unha cláusula de 5.500 euros anuais, todos os estudosos, que estudaron o tema coa profundidade e honestidade, xamais encontraron un tal importe publicitado polo Goberno. Se trataba dunha cláusula manifestamente insuficiente. Claro que esa cláusula non era máis que unha gota no océano, das necesidades reais. Se trataba como se veu a verificar dun timo para a poboación.

Imos dar algúns números para que se poda comprender mellor a extensión do timo, por un lado e a falta de sinceridade do Goberno en cuestión.

Segundo o Ingreso Mínimo Vital (pasaremos desde aquí da designar só polas siglas IMV), serían contempladas como xa dixemos 850.000 familias pobres, algo parecidos cunhas 4,6 millóns de persoas. Destas estarían en pobreza severa cerca de2,3 millóns. E unha cuarta parte por debaixo da pobreza moderada. Estes números son obtidos da Encosta de Condicións de Vida de 2018, hoxe como sabemos son, infelizmente moitos máis os en má situación. O mes pasado de decembro, estaban solicitadas máis dun millón de peticións e, foran atendidos cerca de 160.000. Isto só nos conduce a seguinte conclusión: se conseguiron atender menos do 20% das peticións e menos do 10%das persoas en pobreza moderada.

Para rematar este cotexo de cifras, segundo a ONG, OXFAM- INTERMON, se estima que só coa pandemia actual, a pobreza severa se incrementou en máis de 800.000 persoas.

A situación é de tal forma inxustificábel, que o propio grupo parlamentario de Podemos, que foi o responsábel por este timo, presentou unha lista de emendas (12), á respectiva lei da IMV, pois chegaron á conclusión, que levarían seis (6) anos para atinxir as tales 850.000 familias, que en súa proposta anterior, dicían que era o seu obxectivo.

A FAME NON PODE ESPERAR!!!

Se chama a isto, non un error de previsión pois, os expertos non son tan inxenuos, pero a iso, se chama un timo calculado.

QUE SE PODE E DEBE PROMOVER?

O que realmente pode e será a solución de tan graves problemas en que estamos e, que infelizmente irán a peor, será a aplicación de medidas universais e naturalmente sen condicionantes para que realmente sexan para todos e non teñan, nin poidan vir a ter estigmas de humillacións sobre as persoas.

Estamos a nos referir à introdución dos dous únicos instrumentos de política económica, desenvolvidos para realmente resolver estes problemas, se trata da Renda Básica Universal e Incondicional, e a par da Renda Máxima. Estes instrumentos, non son nin ficción científica, nin ningún timo, destinado a entreter as persoas, que están no limiar das posibilidades de vivir.

Comezaremos, por introducir a definición aceptada internacionalmente para o Encaixe Básica Universal e Incondicional, concepto definido pola organización internacional BASIC INCOME EARTH NETWORK (coñecida por suas siglas BIEN).

Así esta organización avanza o seguinte concepto: “A renda básica é un ingreso pagado polo Estado, como dereito de cidadanía, a cada membro de pleno dereito ou residente na respectiva sociedade, mesmo que non queira traballar de forma  remunerada, sen tomar en consideración se é rico ou pobre ou doutra maneira, con independencia de cales poden ser as outras fontes posíbeis de ingresos e sen importar con quen viva” xuntando que “unha renda básica é unha asignación monetaria pública incondicional a toda a poboación”.

Esta nosa preocupación de introducir un concepto comumente aceptado en todo o mundo, se debe a que actualmente toda a xente fala de Rendas e normalmente non ten moito claro de que fala. E non existe erro maior cando se fala dalgunha cousa, é criticar sen coñecemento do tema.

Por outro lado, a noción de Renda Máxima, é a posibilidade de non ser admisíbel entender un rendemento por concepto de traballo, máis de que un determinado valor.

En calquera caso, estes dous instrumentos son  complementarios e se poden combinar na da Renda Básica introducindo as condicións para instrumentalizar a Renda Máximo.

Queremos desde xa deixar ben claro, que unha renda básica universal e incondicional é unha solución honesta, estudada examinada e cuxo estudo exhaustivo e efectuado en varios países e polos máis destacados especialistas de economía, non ten nada a ver co  IMV, timo experimental, efectuado por quen non pretende solucionar problemas,  pero si facer  demagoxia e enganar a poboación que pretende representar e, en vez do facer con honestidade, o fai con ignorancia (preferimos que fose por ignorancia, de que admitir que o fixeron con intención menos correcta).

Tamén quero deixar ao final deste texto, que completaremos no próximo, que xamais pode ser un obxectivo honesto ou polo menos correcto, propor e executar, de tan maleta maneira e, falta de competencia, como a aplicación e desenvolvemento dun IMV, para resolver unha situación de fondo.

Isto se pode explicar, cun exemplo moi coñecido na teoría económica, “un suxeito está a morrer de fame, xa medio morto e chegan uns individuos e lle dan a cheirar un suculento prato dun exquisito guiso, no entanto, só o pode cheirar, entón un se vir para o outro e lle di, morre máis tranquilo, pois xa cheirou a salvación e morrerá tranquilo, pero o importante é que será un menos a comer no futuro”.

Este é o egoísmo dun renda condicionada que nin chega a ser, un mero parche. E máis, permite e estimula o camiño da desigualdade social

Continuaremos no próximo texto, sobre a Renda Básica Universal e Incondicional, tamén aconsellamos a lectura do libro “A Nova Orde” de José Vieira edición de 2019,  onde se poderá ver  pormenores do seu financiamento.