Cynthia Menéndez: ‘Quería facer literatura obreira e recuperar a imaxe da miña cidade, por dignidade e por beleza’

Entrevistamos á escritora viguesa Cynthia Menéndez, que ven de publicar a sua primeira novela, “Son coma glaciares os barcos de aceiro”, na que reivindica a memoria proletaria da súa cidade.

Por Angelo Nero | 5/04/2025

“Non sacaban o mono de currelas nin para as reunións nin para tomar unhas cervexas nin para ningún acto público, pois o mono era de seu a protesta e o motivo”, así comeza “Son coma glaciares os barcos de aceiro”, a primeira novela de Cynthia Menéndez, una cartografía emocional dunha cidade e dunha época, a memoria dun Vigo proletario que semella agochada baixo as luces de Nadal, pero que brilla coma un feixe de vagalumes na lembranza dos fillos e das netas daqueles homes e mulleres que xa no 72 foron quen de paralizar a comarca enteira ó berro de “Ou todos ou ninguén”, e que volveron a finais dos noventa a ocupar as rúas da cidade para defender os seus postos de traballo, un Vigo que “será industrial, ou non será”…

No teu libro rescatas a Memoria Obreira da túa cidade, de Vigo, unha memoria familiar e colectiva, unha memoria que fala do noso pasado recente, dun certo orgullo proletario, que agora, no presente, semella moi lonxano. Por que quixeches afondar nesa memoria, que, pola túa idade xa ven herdada, e por que elixiches precisamente ese momento das folgas do naval de fins dos noventa?

Quería facer literatura obreira e recuperar a imaxe da miña cidade, por dignidade e por beleza. Interésame o mundo do mar, dos barcos e os traballos, sendo de Vigo sentín sempre que o sector naval é imprescindible para retratar á súa xente.

Para escribir esta novela, de certo xeito, histórica, imaxino que tiveches que beber de varias fontes, que documentarte nas hemerotecas ou de procurar as testemuñas de persoas que protagonizaran aquelas loitas, foi doado ese traballo de investigación previa ou non hai moito material sobre o tema?

A información é escasa e non é doado acceder á hemeroteca da época. Na internet non hai nada, eu fixen un exercicio máis bonito, recuperando xornais da época, libros antigos, fotografías… O máis importante foron as achegas de entrevistados, en especial a Juan José Suárez, presidente do comité dun estaleiro na época na que se basea a novela.

Penso que nesa documentación sobre as folgas do naval nos noventa, tamén agromaron ou se foron perfilando moitos dos protagonistas da novela, como ese inesquecible G7, pero que sorpresas atopaches na intrahistoria desta loita sindical, máis alá dos grandes titulares?

Gustábame moito o sentimento da camaradería. Tamén pensar nunha cidade acompañando, nas mulleres, nos nenos pululando polas rúas namentres se manifestaban os obreiros. E os bares, lugares sagrados de reunión.

Sorprendeume, e adorei, saber que había un obreiro na época que facía poemas e por iso unha das personaxes do meu G7 é obreiro e poeta.

Hai unha importante pulsión poética na túa escrita, dende o título, “Son coma glaciares os barcos de aceiro” está sementada de pequenos haikus, que semellan imaxes en branco e negro que o narrador colorea cos seus sentimentos, pensas tamén que hai unha certa poesía na loita obreira de finais do século pasado?

Penso que a loita obreira merece a beleza da linguaxe poética. Ademáis considero que o industrial é fermoso, daquela Vigo é poético e fermoso, polo menos así era antes do ruído das luces de nadal. A estética do mono e do casco, a cor azul tingue o libro todo. Quería cambiar o gris, a cor que asociamos á industria polos materiais ou polo fume, por azul, que é a cor dos traballadores. Cambiar a imaxe, os obreiros non as fábricas, para poñelos no centro.

O libro está atravesado pola perda e pola derrota, a través dos ollos do protagonista en dúas idades diferentes, tamén, en certo modo, da perda da inocencia de Pedro e do propio colectivo, da derrota dos seus soños?

Interésame a figura da derrota. A meirande parte dos relatos falan das victorias. A idea de que gañar e perder é o mesmo ata o último momento. E sobretodo a dignidade na derrota. De tódolos xeitos gañaron noutros momentos outras batallas e o sector loitouno moitísimo… Eu só falo dunha das décadas.

Ao contar todo Pedro, que era un cativo, a inxenuidade e o abraio marcan a historia, existe unha “descuberta”.

Na novela atopamos personaxes ben definidas, un grupo de obreiros unidos na loita e na vida fora do estaleiro, nos lazos entre as familias, no que as mulleres son parte importante tamén desa loita. Querías tamén por en valor ás mulleres que quizais quedaron fora de cámara, invisibilizadas, como tantas outras, nunha loita na que os protagonistas eran eles?

Precisamente. Non quería caer nunha idealización e o contrapunto eran elas. As mulleres que sostiñan a estes homes, estas casas… Sostían e acompañaban e así facían posible a revolución. Non podían ser as protagonistas pero é así na historia, moitas veces na sombra, as mulleres son o motor das casas, das familias, das revolucións.

Fai tres anos celebrouse o medio século da histórica folga xeral do 72, no que o naval tivo tamén moito protagonismo, e editouse algún ensaio e algunha novela, máis botouse en falta máis literatura obreira que nos fale destas loitas. Recentemente estreouse “Reconversión”, de Santiago Cortegoso, e agora, felizmente, temos tamén os teus glaciares na man. Pensas que aínda quedan moitas historias que recuperar das nosos loitas obreiras?

Absolutamente. Infelizmente inténtase afastar todo o que teña a ver coa working class e a conciencia de clase da cultura. Iso é un erro terrible pois a través da arte, da literatura, é como se conecta coa sociedade e como esta faise partícipe. Neste caso cos libros non hai que esquecer que a novela é un artefacto moi poderoso para emocionar e conectarnos ao mundo.

Este xeito teu de retratar polo miúdo ós obreiros, de diferencialos, seica é unha homenaxe íntima á túa nai, que lle daba ás persoas a categoría de personaxes. Cumpre, dende o colectivo, darlle voz e sinalar a eses homes e mulleres que loitaron, precisamente, polo común?

Así é. Quería diferencialos, que existisen para, de novo, dignificar ese traballo. Creo que cando falamos con palabras colectivas, como o sector naval, ás veces esquecemos que detrás hai persoas. Por iso estes obreiros son todos diferentes, individuais e universais ao mesmo tempo.

Os que medramos na loita sindical nos noventa, mantemos no noso imaxinario aquelas loitas, máis, pensas que no imaxinario desta cidade de luces, si é que o ten, mantense esta memoria proletaria?

Quero pensar que si ou polo menos contribuír a que iso aconteza. Vigo industrial, combativo, revolucionario é moito máis importante e fermoso que o Vigo das luces. O Vigo traballador, o loitador, é un Vigo para sentir orgullo. Ademáis somos unha cidade de mar, de homes e mulleres que traballan nos barcos, na pesca, nos portos, como imos tapar todo iso cun modelo turístico? As cidades turísticas son iguais en todas partes.

Gustaríanos saber, para rematar, se tes proxectado afondar nesta liña de recuperación da nosa memoria, ou os teus camiños van máis ben guiados pola túa pulsión poética.

A miña voz poética está aí, tamén a vontade de facer literatura obreira. Agora mesmo estou traballando nunha novela baseada nunha viaxe que fixen o ano pasado cruzando o Atlántico nun veleiro sen aparellos tecnolóxicos modernos, con astrolabio e sen GPS, na que os traballos do mar e os portos teñen moita importancia.