Castelao

O compromiso político de Castelao culminou coa súa elección como deputado pola II República en 1931 e a súa participación activa na elaboración do Estatuto Galego.

Por Dani Seixo | 19/11/2024

«Os cataláns, os galegos e os vascos serían antiespañois se quixesen impoñer o seu xeito de falar á xente de Castela; pero son patriotas cando aman a súa lingua e non se avén a cambiala por outra. Nós comprendemos que a un galego, a un vasco ou a un catalán que non queira ser español se lle chame separatista; pero eu pregunto como debe chamárselle a un galego que non queira ser galego, a un vasco que non queira ser vasco, a un catalán que non queira ser catalán. Estou seguro de que en Castela a estes compatriotas lles chaman «bos españois», «modelo de patriotas», cando en realidade son traidores a si mesmos e á terra que lles deu o ser. ¡Estes si que son separatistas!«

Alfonso Daniel Rodríguez Castelao

O 29 de xaneiro de 1886, na vila de Rianxo, en Galiza, nacía Alfonso Daniel Manuel Rodríguez Castelao. A súa vida estivo marcada por un compromiso político profundo, unha emigración forzada e o exilio, circunstancias que impregnaron de maneira indeleble a súa obra artística, literaria e política. Castelao foi un pioneiro en levar a identidade galega aos máis altos foros culturais e políticos, converténdose nun símbolo de resistencia e loita pola autonomía galega.

A emigración foi unha constante nos primeiros anos de vida de Castelao. O seu pai emigrou a Arxentina cando el era un bebé de tan só tres meses, e en 1895 a súa nai seguiuno, levando consigo ao pequeno Castelao. A familia instalouse en Bernasconi, na Pampa arxentina, onde residiron ata 1900. Este período marcaría o seu carácter e a súa percepción do mundo, especialmente a través da conexión coa diáspora galega.

De volta a Galiza no 1900, grazas á mellora económica da familia, Castelao iniciou os seus estudos. En dous anos rematou o bacharelato. En 1902 matriculouse en Medicina na Universidade de Santiago. Pero as leccións non se limitaban aos libros e aos microscopios: Castelao foi membro da tuna universitaria, actor en obras teatrais galegas e debuxante áxil que encheu cadernos con caricaturas que xa amosaban o seu talento.

Tras licenciarse en 1908 e doutorarse en Madrid, comezou a deixar a súa pegada no mundo artístico. Na primeira Exposición de Humoristas de Madrid presentou dous debuxos que foron aclamados. A caricatura, ese arte que lle permitía capturar o espírito das persoas e as súas miserias, converteríase nunha das súas linguaxes máis poderosas. Xa en 1912 fixo a súa primeira exposición individual en Ourense e pouco despois unha mostra na sala Iturrioz de Madrid que o consagrou.

Casado con Virxinia Pereira en 1912, establecéronse en Rianxo, onde exerceu brevemente como médico. Mais o seu corazón xa estaba entregado á arte e á loita cultural. Iniciou colaboracións como caricaturista en El Liberal de Madrid e nese mesmo ano, naceu o seu único fillo, Alfonso Xesús. Entre 1910 e 1915 pronunciou conferencias sobre caricatura en lugares como o Ateneo de Madrid, onde falou de “Algo acerca de la caricatura”, ensaiando os fundamentos dun estilo que uniría humor e denuncia social.

En 1916, Castelao fundou as Irmandades da Fala, un movemento que sería clave para o rexurdimento cultural e político de Galiza. Pola mesma época, comezou a colaborar con xornais como O Sol e converteuse nun prolífico ilustrador. En 1920, Vicente Risco convidouno a dirixir artisticamente a revista Nós, un proxecto que consolidou a súa posición como referente da cultura galega. A súa viaxe por Europa en 1921 deixou unha fonda pegada na súa visión artística e política. Nos anos seguintes, as súas obras comezaron a cristalizar nunha narrativa visual e literaria que daría froitos como Un ollo de vidro (1922) ou Cousas (1926). Estas obras, cheas de relatos breves e ilustracións, destilaban a esencia da Galiza rural, labrega e mariñeira.

En 1927, a traxedia tocou a súa porta coa morte do seu fillo, feito que o mergullou nunha fonda dor e nun ano de silencio creativo. Mais a vida segue, e Castelao respondeu con creación. Publicou o Segundo libro de Cousas en 1929 e comezou a investigar as cruces de pedra da Bretaña francesa, que inspiraron o seu monumental As cruces de pedra na Bretaña.

O compromiso político de Castelao culminou coa súa elección como deputado pola II República en 1931 e a súa participación activa na elaboración do Estatuto Galego. Este período foi crucial para a defensa dos valores e dereitos de Galiza no contexto dun Estado español en constante tensión. O golpe de Estado fascista de 1936 sorprendeuno en Madrid, e os anos seguintes foron un vaivén de movementos entre Valencia, Barcelona e Nova York, sempre marcado polo seu activismo político.

Durante a guerra, Castelao alzou a pluma como arma, publicando álbums como Galiza Mártir e Atila en Galiza. As súas ilustracións non eran simples debuxos: eran berros contra a barbarie, escenas que, con apenas unhas liñas, amosaban toda a traxedia dun pobo sometido ao horror.

En 1938 marchou ao exilio, primeiro a Nova York, logo á Habana, onde pronunciou a memorable conferencia Galicia e Valle-Inclán. Finalmente, asentouse en Bos Aires, onde a súa actividade cultural e política acadou novas alturas. En 1941 estreou a súa obra de teatro Os vellos non deben de namorarse, unha traxicomedia que sintetizaba o seu humor e a súa fondura filosófica.

En 1944 publicou Sempre en Galiza, o seu gran testamento político. Esta obra, escrita desde a dor do exilio, é un canto de amor á súa terra e un manifesto pola liberdade e a dignidade do pobo galego.

Castelao finou en Bos Aires o 7 de xaneiro de 1950, lonxe das súas rías e das pedras antigas de Rianxo. Pero a súa obra segue viva: os seus debuxos, relatos, discursos e caricaturas capturan a alma de Galiza e fan ecoar, alén do tempo, a voz dun pobo que loita pola súa identidade. Castelao non foi só un artista, escritor ou político, foi o símbolo dun país que soñou con ser libre e dono do seu destino. E aínda hoxe, cada liña trazada pola súa man e cada palabra escrita coa súa pluma lembran a grandeza da súa figura.

O 29 de xaneiro de 1886 en Rianxo, Galiza, nace Alfonso Daniel Manuel Rodríguez Castelao. Viviu unha vida marcada polo compromiso político, a emigración e o exilio, elementos que deixaron unha pegada profunda na súa obra

Fío pic.twitter.com/SSGpJ5NaoB

— Daniel Seixo (@SeixoDani) January 29, 2024