Alfredo López (CEMMA): “Nós falamos da Nación Balea: Por que? Porque veñen todas xuntas. É unha forma de defenderse”

«posibelmente o cambio climático estea eliminando zonas de pastos noutros lugares e o que nós vemos é o drama das baleas: veñen aquí a comer aínda que non é a zona ideal, porque non teñen onde comer»

Por Angelo Nero, Ester Troncoso e Lisi González (fotos)

A Coordinadora para o Estudo dos Mamíferos Mariños (CEMMA) naceu en 1992, polo que xa son 30 anos dedicados ó estudio e divulgación de mamíferos mariños na Galiza. Como xurdiu e cales foron os obxectivos propostos no seu inicio?

Dende os anos setenta empezáronse a recoller datos de animais varados, mais de forma oportunista ‒non había unha rede como hai agora‒; pero ese traballo rematou aproximadamente a finais dos oitenta, porque as persoas que o levaban dedicáronse a outras cousas, o movemento ecoloxista atomizouse naquel momento, entón digamos que quedou como moi disperso todo. Nós identificamos ese problema: que non se daban centralizado eses datos de animais varados, e xa no ano 1990, no seo do Museo de Historia Natural da Universidade de Santiago, ocorréusenos a idea de contactar con distintas persoas e entidades que traballaban na costa en distintos traballos e que podían ser susceptíbeis de recoller eses datos.

No ano 1991 fixéronse as primeiras xuntanzas no seo do Museo. Logo o Museo cambiou de Dirección e digamos que perdeu interese por algunhas cousas que se facían alí, non soamente esta. Iso foi o que levou a este grupo de persoas que estabamos en contacto, a tomar a decisión de crear unha asociación legalmente constituída. Así xorde a CEMMA. O obxectivo era o estudio dos mamíferos mariños e tamén a súa conservación, os estudios no mar, as propostas de áreas protexidas, etc. Pero iso foi no inicio.

Unha das tarefas da CEMMA é a divulgación a través de charlas e exposicións. Que resposta tendes por parte dos centros educativos e asociacións? Hai interese entre os estudantes e a cidadanía en xeral polos mamíferos mariños?

Os mamíferos mariños son un grupo de especies que se denomina «diana», «paraugas», «especies focais»; digamos que caen ben á xente, aos humanos. Nós chamámolas «especies focais», porque tratamos de enfocar sobre elas diferentes problemas que non son de fácil comprensión a nivel social. Porque non se ven, porque non somos suficientemente sensíbeis con elas. Pero cando explicamos que do estómago dunha balea sacamos dúas toneladas de plásticos, claro, a todo o mundo se lle poñen os pelos de punta; sobre todo porque moitos plásticos traen o nome do supermercado de debaixo da súa casa. Entón digamos que se senten consecuentes con esa situación e serve para sensibilizar.

Xa nos demos de conta dende o principio de que a ferramenta da divulgación era moi potente para poder traballar con estes animais, utilizámolos nese sentido por este impacto social que teñen. Logo intentamos chegar até onde podemos. Temos un montón de materiais que editamos, temos exposicións, charlas… Pero claro, a capacidade que temos de poder chegar á sociedade tamén é limitada, porque os medios de comunicación non abren as portas para que digas o que queiras. Aí hai outros elementos de censura e outro tipo de cuestións. Os centros de ensino son moitos, están moi dispersos, pero non temos medios económicos para poder chegar a todos eles. Intentamos chegar ós que podemos. Cando imos ós centros sempre aportan algo economicamente para cubrir gastos polo menos. Tódolos anos fanse entre dez e vinte centros aproximadamente.

Aparte hai outras actividades que facemos na costa con distintas entidades, asociacións de surf ou entidades que traballan no medio mariño noutros aspectos. En fin, que intentamos chegar ao máximo posíbel. É fundamental, porque neste momento, por exemplo, a toniña, que é una especie que está en perigo de extinción: o peor que pode pasar é que desapareza en silencio. Por iso é importante que todo isto chegue á sociedade para que a propia sociedade comece a sensibilizarse e poida exixir a solución para algúns destes problemas.

Nesta tarefa divulgativa utilizades tamén materiais orientados aos escolares, como a revista Salseiro. Como son acollidas estas publicacións polos estudantes e polos mestres?

Acollidas son ben acollidas, o que pasa é que en moitas ocasións esta información é difícil de encaixar no propio currículo escolar. Ás veces hai colexios ou centros de ensino que nos chaman: «Temos un proxecto sobre o medio mariño…», porque traballan por proxectos agora. Entón ao mellor aí encaixa: lévaslle a exposición, traballan durante unha semana mirando exposición, facendo traballos sobre ela. Logo cando a recollemos, facemos a nosa charla e tamén eles expoñen as súas dúbidas. Pero moitas veces non é suficiente con sacar adiante unha serie de materiais; é dicir, teñen que ir asociados a un proxecto didáctico para que os propios mestres poidan coller o produto no seu conxunto e aplicalo en función de que encaixe ou non no seu currículo. Ás veces estes temas «ambientais» non están suficientemente tratados nos currículos escolares, e deberían ser transversais: dende a alimentación á contaminación, a conservación. En fin, diferentes aspectos que deberían ser transversais ao ensino e estar encaixados en distintas partes.

En xeral gústalles moito, mesmo naqueles centros que son como máis conflitivos. Temos ido a dar charlas a centros onde as fiestras teñen reixas pola parte de fóra e cousas así; onde xuntan a 30 alumnos e entran 10 profesores, porque na última charla o poñente non puido terminar. Nós dende que empezamos até que terminamos non tivemos nunca un só problema. Iso significa que a xente en canto empezas a falar interésalle o tema, e absorbe todo o que lle digas; non perde interese.

Para o desenrolo das vosas actividades tedes diversos convenios con institucións públicas. É imprescindíbel a implicación destas para o estudio e conservación dos cetáceos, lobos mariños e tartarugas que habitan nos nosos mares?

Claro, é imprescindíbel, primeiro, porque é a súa responsabilidade. Nós estamos asumindo un labor que non deberiamos, porque a responsabilidade é das administracións. O que pasa é que a nosa comprensión do traballo na natureza moitas veces mesmo choca coa concepción que teñen as administracións, porque neste mundo capitalista onde vivimos, se teñen fondos, desvían todos eses fondos cara ó mercado. Nós entendemos que traballar con especies protexidas non debería entrar no mercado, porque é unha contradición. Como unha empresa pode traballar cunha especie en perigo de extinción, protexida? Iso é promocionar a corrupción. Se unha empresa fai un traballo con X especie protexida e en perigo de extinción e non lles pagan ben, sáelles máis fácil comerciar con ela. ilegalmente, claro. Aí está a contradición que nós observamos en todo isto. Por iso moitas veces hai empresas que nos acusan de intrusionismo e ese tipo de cousas, cando no traballo que nós facemos coas especies ameazadas, todos os fondos que se conseguen van destinados a iso. Non hai beneficio nin outro tipo de desvío económico cara outro lado.

En cambio, a empresa traballa por beneficio; non traballa por outra cousa, non é por altruísmo. Poden ser grandes técnicos, non o poño en dúbida, pero unha empresa traballa polo beneficio: punto. Se nós traballamos con especies ameazadas, especies protexidas, especies en perigo de extinción, tódolos fondos que entran a través da nosa entidade destínanse cen por cen a iso, sen ningún tipo de beneficio.

Volvendo ao principio: a contribución das entidades públicas é necesaria porque é a súa responsabilidade.

Ligado a isto: hai unha política realmente activa en defensa destas especies no Estado español ou en Europa?

Vai habendo políticas, pero as políticas responden á presión da cidadanía: nin máis nin menos. Á Administración impórtalle tres pepinos se desaparece unha especie ou se morren dous mil golfiños. Só a presión social fai que se traballe nesta liña. Porque no fin de contas, a Administración o único que fai é traballar neste ámbito que vivimos; e este ámbito no que vivimos unicamente traballa polo beneficio: punto pelota. Polo tanto, todos os avances conseguidos en conservación viñeron dende unha sociedade que foi exixindo que así debera ser.

Creo que debemos seguir nesa liña e seguirá medrando esa sensibilización social e ese reclamo na conservación. As administracións investirán e traballarán nesa liña nesa medida. Por iso é tan importante a divulgación: Se ninguén di nada, non importa.

No caso de atopar un mamífero mariño nas nosas costas, vós sodes os responsábeis da recuperación de animais feridos e tamén da xestión dun censo destas especies. Como debemos actuar cando vemos, por exemplo, a un golfiño nos nosos areais? Hai un protocolo de actuación nestes casos?

Nós somos responsábeis a través dos convenios e das autorizacións que solicitamos ás administracións. Por iso diciamos antes que eles son os responsábeis; nós somos os executores, por así dicilo. Autorízannos a facer todo iso. Baseámonos nesas autorizacións e tamén noutro tipo de axudas económicas para levalo a cabo. Pero sen autorización non poderiamos facer nada. Sobre esa concesión poñemos en marcha o que chamamos Rede de Varamentos de Galiza, que está centralizada pola CEMMA, pero na que colaboran toda unha serie de entidades e a sociedade no seu conxunto. Dende unha persoa que atopa un golfiño, simplemente con chamar ao 112 empeza esa cadea de información. Para iso temos que ter un convenio co 112; temos que ter información de Protección civil, Garda Civil e Policía local para que saiban onde chamar. O protocolo empeza no momento do primeiro aviso; despois aplícase en función de se o animal está vivo ou non; que se pode facer con el; se está fresco ou en descomposición.

Ese protocolo está escrito dende hai moitos anos e recolle todo tipo de situacións, pero non está aceptado oficialmente. Mentres que hai un protocolo para casos de terremotos e oficialmente sábese que hai que facer, non hai un protocolo oficialmente aceptado sobre que facer se aparece unha balea varada.

E por que non?

Pois porque non lles dá a gana. Porque iso hai que poñelo no Boletín Oficial do Estado e das Comunidades Autónomas e CEMMA tería que figurar nalgún sitio, digo eu que será ese o motivo. É un verdadeiro problema, porque cando aparece una balea é como se aparecera un Prestige en pequeniño, que ningún concello quere facerse cargo.

Está moi claro que hai que facer cando aparece unha balea. E non aparece unha cada dez anos: aparecen 10 baleas varadas cada ano. Iso debería estar xa incluído nos presupostos xerais da comunidade autónoma. Afortunadamente neste momento estamos moito mellor que antes. A balea que apareceu hai pouco, por exemplo: apareceu ás 20 h; ás 8 h do día seguinte púxose en marcha todo e ás 13 h xa estaba retirada. Sen problema ningún e todo o mundo asumindo a súa parte. Vaise facendo, pero se alguén pregunta: «Por que se fai todo iso?», ninguén ten a explicación. A entidade que paga o camión que se leva a balea, por exemplo, inda pregunta: «Por que nós pagamos isto?».

Faise porque nós durante moitos anos fomos machucando no ferro até que estas cousas empezaron a facerse ben. Antes collían a balea e tirábana fóra da ría. Ao día seguinte aparecía en Ribeira, co cabreo do alcalde: «A ver quen me tirou aquí unha balea de 20 metros?». Aínda seguen pensando que esa é a mellor solución: ás 8 h da mañá o señor da Autoridade portuaria pregunta:

—E por que non a tiramos fóra da ría?

—Porque iso non se debe facer. Estás a botarlle a merda a outro. Fai así, chama a X…

Porque a nós non nos deixan facer a xestión directamente. Nós non somos ninguén, e inda así moitas veces responsabilízome eu dunha balea, de quen amarra, de onde levala… Calquera día vou ao cárcere, porque eu non son ninguén para facer ese labor. As competencias no mar e na costa son moi complexas, porque hai varias entidades implicadas.

Como ocorre con Salvamento marítimo…

Por iso digo que é como un Prestige: moi difícil encaixar todas as pezas. E peor se ocorre un venres a partir das tres da tarde, que é cando adoitan aparecer todas as baleas. Non hai a quen chamar, todo o mundo marcha para casa, o domingo non hai ninguén. Está escrito todo; nós sabemos que hai que facer; sabemos quen ten as competencias e quen ten que actuar. Pero non hai un teléfono que digas: «a onde chamo?».

Se ese protocolo se legalizase, si que terían que actuar de oficio…

Claro, no protocolo ten que estar todo moi ben puntualizado: quen é o responsábel, onde hai que chamar. Hai que chamar ao 112, pero o 112 chámame a min; eu chamo ao 112 e o 112 chámame a min, e así: o círculo péchase aí.

Claro, digo que eses casos das 15:30 do venres… estarían atendidos se existise un protocolo legal.

Si, pero o problema de todo iso é que sexa cando sexa que apareza a balea, tería que haber un teléfono dun responsábel que diga: «Queda activado o protocolo de balea morta», por exemplo. Pero non hai quen queira asumir iso. É meu teléfono en realidade. Hai un motivo claro: Quen paga?

Por iso insisto: neste momento están a facerse ben as cousas, están a pagarse as cousas, pero ninguén sabe por que. Por que pagamos isto? Por que? Pois porque hai máis de dez anos conseguimos que se fora facendo así, pero non está escrito en ningures.

De que número de varamentos ao ano estamos falando no caso non só de baleas?

En Galiza aparece unha media de 280 varamentos por ano, pero hai anos que superan os 440.

Que barbaridade! E no Estado máis de 150, non si?

Douscentos, si. O 10% deses varamentos varan vivos. O mínimo por ano son entre 10 e 15 baleas. Poderían ser uns vinte animais que superan os catro metros de lonxitude.

Porque claro: as baleas desapareceron cando Massó e toda esta xente? Esquilmáronas bastante, non? Agora están volvendo?

Non é certo iso. Non. Digamos que é algo que interesa sobre todo ás empresas que viven diso. As baleas non desapareceron nunca. Só que antes, cando as cazaban, cazábanas. Entón se este é o borde da plataforma e esta é a costa, as baleas que pasaban da plataforma cara dentro eran cazadas. Se entran agora, non as caza ninguén.

Pero hai máis, hai menos…?

Depende da especie. As baleas comúns, que son abundantes, ao deixar de cazalas, tenden a aumentar. Pero as baleas azuis, que están no bordo da extinción, non hai indicios de que aumentaran. Porque hai moi poucas. Xa había moi poucas cando empezaron a cazar baleas aquí. Depende da especie. Nós falamos da Nación Balea: Por que? Porque veñen todas xuntas. Non hai tantas baleas azuis como para que poidan viaxar xuntas; non hai tantas baleas xibarte como para que viaxen xuntas. Viaxan tódalas baleas no medio das baleas comúns, que son as máis abundantes. Por iso falamos de Nación Balea: cando chegan, chegan todas: as azuis, as comúns, as xibartes… É unha forma de defenderse.

Eu tiña esa idea porque cando fun ao museo Massó, en Bueu, a sensación que che queda é que había moitísimas baleas, que estaban todo o día cazando. Entón eu dicía: pois deberon de marchar. Aquí mátanme, pois marcho…

Home, as baleas tamén poden ter esa reacción. De feito cada vez teñen que ir buscalas máis lonxe. O percorrido que facían coas baleas era até Banco de Galiza, que está a 250 millas; até Avilés en Asturias e até Peniche, en Portugal. Esa era a zona baleeira. Non era que saísen da zona da ría e as colleran, senón que facían percorridos inmensos. Entón, claro: non deixaban becho vivinte. No momento que paras con esa presión, independentemente de que aumenten, as que pasan máis preto non as colle ninguén e por iso míranse máis. As baleas agora míranse máis por tres motivos:

Primeiro: porque non as cazan. Polo tanto, as que pasan máis preto podémolas mirar. Tamén hai un efecto de aumento lixeiro dende que deixaron de cazalas.

En segundo lugar, os teléfonos móbiles, que non había antes. Agora pasa unha balea e en menos de nada, mil persoas saben que pasou unha balea por X lugar. Antes era «Oes, vin unha balea hai quince días por…». A transmisión da información era moitísimo máis lenta, mentres que agora é súper rápida.

O terceiro motivo é que posibelmente o cambio climático estea eliminando zonas de pastos noutros lugares e o que nós vemos é o drama das baleas: veñen aquí a comer aínda que non é a zona ideal, porque non teñen onde comer.

Eses tres elementos fan que agora todo o mundo estea moi contento por ver baleas aquí… E está ben, é algo reconfortante e todo iso, pero o que vemos en realidade é o seu drama. Non hai tantas baleas azuis como para viaxaren soas. Están a hibridar coas baleas comúns. Non teñen machos ou femias para reproducirse entre elas e viaxan coas comúns para ir todas xuntas. Pero iso é un drama. Están abocadas á extinción, porque se o número é tan pequeno que non recuperan, cada vez irán a menos.

Tamén participades en plans de conservación dos cetáceos en colaboración coas diversas administracións. A que ameazas se enfrontan estes mamíferos e cales son as especies en maior risco?

As ameazas son múltiples: as que xa había e outras novas. Algunhas desaparecen, como pode ser a caza directa, polo menos aquí. Aínda que seguen cazando noutros lugares, aquí por lo menos a caza directa tanto de pequenos cetáceos como de baleas xa non existe, afortunadamente. Pero logo está a captura accidental, que é causa dunha mortalidade moi grande. En Galiza morren máis de 1.500 cetáceos ó ano por captura accidental. Son cifras espectaculares. Pero tamén hai outras ameazas invisíbeis, como a contaminación. Non sabemos aínda de que maneira está influíndo negativamente na fisioloxía destes animais. Sabemos que aquí temos un dos índices de contaminación máis importantes a nivel europeo, tanto nos cetáceos costeiros coma nos arroaces.

Hai outras ameazas como a colisión, o ruído, o tráfico marítimo, a destrución de hábitats e agora os aeroxeradores, que son unha ameaza nova que vai poñer en risco de desaparición directa a algunhas especies. Neste momento a especie con maior problema que temos é a toniña. É unha especie que diminuíu moitísimo nas últimas décadas, posiblemente pola sobrepesca, polo propio cambio das presas, por causas digamos entre comiñas «naturais», que non son naturais. Tamén son consecuencia da actividade humana, máis ou menos indirecta, ben sexa por sobre pesca ou por cambio climático.

Hai outras especies que están en categoría de vulnerábel, como poden ser o arroaz, as baleas, etc., que neste momento teñen menos problemas que a toniña, porque aínda que tódalas especies tenden a ir a menos, estas mantéñense nunha situación estable: a balea común, na que hai un lixeiro aumento; o arroaz mantén as súas poboacións máis ou menos estábeis. O que pasa é que é unha estabilidade falsa, porque digamos que nacen os mesmos que morren. Entón se hai un ano de maior mortalidade polo que sexa, axiña queda todo desequilibrado. A situación en xeral é mala. É mala porque a situación do mar é mala, e por iso todo vai mal. Cando unha cousa vai mal, vai mal todo.

En que medida afectará este novo plan de parques marítimos de aeroxeradores?

Vai afectar moi negativamente. Vai afectar en ocupación do espazo, porque un dos polígonos máis importantes que está pensado está na fronteira. Xusto na fronteira parte pola metade a poboación de toniña, que se distribúe en augas galaico-portuguesas. Por tanto digamos que vai poñer a puntilla a esta especie. Aparte o incremento do ruído no mar, incremento de ondas electromagnéticas, aumento do tráfico marítimo, etcétera.

De tódolos xeitos, as consecuencias para os cetáceos dos aeroxeradores non están suficientemente estudadas. Sobre todo porque na zona onde están máis estudados, que é na zona de Dinamarca, do mar Báltico, mar do Norte…, as características do mar son moi diferentes. Non imos poder saber o que vai pasar aquí, porque non podemos comparalo con outras zonas mariñas no mundo. Ábrese aí unha incógnita. Dende logo para as aves vai ser letal, porque a cantidade de aves mariñas que pasan por aquí é tremenda e a mortalidade física vai ser tremenda tamén; física por choques ou impactos. Pero nos cetáceos, como dicía, aínda non sabemos ben cales van ser as consecuencias.

É incríbel que, sabendo todo o que se van a cargar, sigan adiante.

Claro, porque o que prima é o beneficio. Simple e exclusivamente.

Si, si, pero nunca deixa de sorprenderme. Aínda que sei que é así, sempre quedo abraiada. Nin sequera van ser diferentes aos do monte? Porque os de aspas estaban para quitalos, non? Para substituílos por uns que non levan aspas.

Non funcionan. Non hai alternativa. É igual que o combustíbel fósil: por moitas voltas que lle dean, non hai alternativa. Poden falar de coches eléctricos, pero iso non é alternativa. Entón seguiremos queimando até que se gaste.

A alternativa é parar o consumo?

Claro, exactamente. Non hai outra. O beneficio privatízase e o que se socializa é o impacto. Todas somos prexudicadas polo impacto, pero o beneficio é soamente para uns. Coma sempre: non é diferente cos encoros nin outras realidades.

…chámase Capitalismo.

Claro.

Mira que en Portugal xa avisaron que quedaron sen peixe, porque xa os teñen funcionando.

Os polígonos tamén poden ser controvertidos. Porque se ti eliminas a pesca dunha zona e instalas estruturas, poden aumentar as poboacións de peixe. Entón din: «Non, tranquilos, que aquí van aumentar os peixes». Pero ese é un impacto positivo falso. «Isto está limpo: por aquí pasan os barcos e hai sobre pesca; hai moi pouco peixe… Coloco aquí uns polígonos de aeroxeradores: 50 aeroxeradores; así elimino os arrastreiros, elimino a pesca…» De súpeto os peixes dirán: «Anda! Non hai pesca e aínda por riba hai estruturas onde non había nada!». Iso xera biodiversidade. Os que instalan polígonos véndennos iso: «Vai aumenta-la biodiversidade, xusto ao contrario do que vós dicides». A cuestión é: Na balanza entre beneficios e perdas, que pesa máis? Seguen a pesar máis as perdas. Porque ao mellor aumenta a biodiversidade de peixiños pequenos, pero diminúe a de baleas. En definitiva, a alteración é negativa, porque pesan máis as perdas que os beneficios.

Puntualmente puidera darse ese paradoxo: que nalgúns casos fose aparentemente beneficioso, e iso vano utilizar. Por exemplo, esta estrutura que instalaron agora no porto de Vigo, que é un visor submarino. Son uns novos sistemas de muros con novos cementos. Eses novos cementos non contaminan tanto como os anteriores e aumenta a biodiversidade, porque son rugosos, etc. Efectivamente, con estas novas estruturas está medrando a biodiversidade. Pero esa biodiversidade que está aumentando gracias ás novas estruturas: compensa realmente a biodiversidade que destrúe o propio porto? Non compensa. O balance segue saíndo negativo. Non está mal que o fagan, porque é preferíbel ter iso que ter o porto cheo de gasoil e cheo de merda, baleiro, un deserto… Pero no balance global, a perda segue a ser maior que o beneficio. No caso dos aeroxeradores é igual. Nós podemos instalar unhas estruturas artificiais nunha praia ‒chamamos praias aos fondos de area‒ e a biodiversidade aumentará, porque onde non había nada instalas elementos. Pero unha cousa é que ti coloques un barco afundido para que aumente a biodiversidade e outra cousa ben distinta é que instales 50 aeroxeradores, que aparentemente farán que aumente, cando en realidade o que provocarán é a redución desa biodiversidade. Van tentar meternos polos ollos eses paradoxos.

Aparte como teñen medios de comunicación tan potentes ao seu favor, quen vai dicir que non?

Sen dúbida, e até porán unha cámara alí para que vexas como os peixiños pasan… Pero iso todo é unha película. É unha fantasía.

E dirán: «Mira Dinamarca, que é un país súper avanzado e ten o mar cheo de eólicos!»…

Desenvolvedes así mesmo campañas marítimas durante os meses de maio a setembro. En que consisten esas campañas? Cales son os obxectivos que vos marcades con estes embarques? Con que medios contades? Quen pode participar nelas?

En canto puidemos saímos ao mar, porque o seguimento dos animais varados dábanos unha visión parcial do que estaba a pasar, da mortalidade e todo iso, pero nós queriamos saber que é o que pasaba no mar. Dende o ano 2002 puxemos en marcha unha serie de campañas para facer estudios sobre todo na zona entre o sur de Fisterra e a ría de Vigo. Non podiamos abarcar toda a costa de Galiza. Faciamos entre 10 e 20 embarques ou días de mar anuais para facer ese seguimento ‒chamamos «embarques» a días de mar‒. Durante moitos anos, dende o 2002 ao 2011 ou 2013 levamos a cabo esas campañas. Pero logo por falta de financiamento non puidemos continuar. Non puidemos continualas de forma anual, pero si campañas puntuais. Chegamos a facer unha en toda Galiza por primeira vez, mesmo en avión. Pero o que realmente nos interesaba era facer campañas anuais para ir recollendo rexistros a longo prazo. O rexistro de longo percorrido é a única maneira de saber verdadeiramente o que está a pasar, porque o curto percorrido é como unha fotografía, que informa dun momento puntual, pero non sabes que ocorre antes nin despois.

No ano 2018 puxemos en marcha o que chamamos Embarques participativos: convocamos á xente para saír nun barco cos mesmos criterios científicos de seguimento, e o que fixemos foi reparti-los gastos. Ata entón non abriamos as campañas ó público, senón que eran voluntarios da CEMMA e colaboradores, pero eran gratuítas. É dicir: nós conseguiamos os cartos para poñer o barco no mar e convidabamos á xente a participar. Como así non era posíbel, cambiamos aquela rutina: convocamos e repartímo-lo gasto proporcionalmente entre cada un dos participantes. Propuxemos convocar tres saídas durante o verán e comprobar que tal resultaba. Para que non saísen moi caras, a CEMMA asumiu o IVE. Foi un éxito rotundo: ese verán convocamos tres embarques e acabamos facendo doce, pola cantidade de xente disposta a apoiar. Iso supuxo unha gran perda económica para CEMMA, que pagou o IVE dos doce embarques. Case me cortan a cabeza, porque a asociación gastou 2.000 €, e propoñían mesmo suspendelo no ano seguinte. Decidimos o seguinte: para o ano facémo-lo mesmo, pero en lugar de pagar o IVE dende CEMMA, repartimos todos os gastos entre as que veñan. Volvemos convocar doce saídas e as doce leváronse a cabo.

Dende entón facemos entre 10 e 15 embarques anuais con este xeito de financiamento. Os criterios son sempre de investigación. Cando alguén chama e di: «Sois los que salís a ver los delfines?», nós respondemos que non. A xente ten unha concepción do que se fai en Canarias ou así, e a nós iso non nos interesa para nada. Cando a xente chama para preguntar, respondemos que nós saímos ao mar nunha campaña científica e convidamos aos inscritos a participar en todo: observación, recollida de datos, etc. Compartímo-los gastos e a probabilidade de observar algo no momento de saída é cero. Hai quen di: «Es que yo si no veo ballenas, no voy». No momento de saída, as posibilidades son cero, pero no momento da volta, as posibilidades de observar algo aumentan un 90%. Eses datos non os teñen as empresas comerciais de observación de cetáceos. Neste tipo de empresas ninguén che informa de que pode ser que non vexas nada. Nós de partida advertimos que seguramente non vexas nada á saída, pero sabemos que no 90% das voltas conseguiremos observar algo. Queremos que a xente suba a bordo cunha concepción distinta e afán colaborativo. Compartiremos traballos e experiencias, pasaremos un día no mar e pasarémolo ben. Avisamos tamén que nas saídas con mar duro pásase peor, pero procuramos saír en boas condicións.

A idea é seguir aumentando o rexistro de información sobre as poboacións mariñas. Sobre isto imos observando movementos de grupos, aumento ou diminución de poboación, etc. Saímos en dous tipos de barco: o Chasula dende Cambados e A Munis dende Fisterra. No Chasula son embarques de 8 horas e saímos sempre fóra da ría, porque o que hai na ría podemos miralo dende costa. Dende Fisterra son embarques de 3 horas nunha zodiac. Son barcos moi diferentes e o criterio é sempre de observación. Nós nunca imos perseguir animais. Nin sequera estamos de acordo coa práctica de observación de cetáceos dentro da ría, porque consideramos que as rías son unha trampa. A propia lexislación española permitiría esas actividades dentro da ría, pero nós estamos advertindo que dita lexislación non é axeitada para a nosa realidade.

A maior parte dos arroaces están sendo perseguidos dende o amencer até o solpor no verán por máis de dez barcos. É unha barbaridade, porque xusto nesa época están coas crías. E non son barcos comerciais; a maior parte son barcos privados. Moitos dos comerciais son ilegais e non teñen autorización nin cumpren unha serie de requisitos para a observación de cetáceos.

E a actividade no barco en que consiste?

Póñense dúas persoas, unha a cada banda do barco, e outras dúas persoas que toman nota cada vinte minutos; levan un GPS tamén, mais anotan a man as coordenadas, o estado do mar, o vento… Explicamos todo isto para facer a bordo e logo van cambiando: as que están observando pasan a tomar nota e viceversa. Tamén hai tempo para intres libres, observación de aves, etc. Facemos unha breve explicación ‒que no caso da zodiac é antes de embarcar‒ sobre o que poderemos ver, sobre o carácter dos embarques. A experiencia é agradábel. Tenche que gustar o mar, porque 8 horas no mar se non che gusta pode ser un pouco duro.

Tendes algún plan de voluntariado? En que consiste?

Temos plan de voluntariado. O problema é que nin somos capaces de absorber todo o voluntariado que se ofrece nin temos actividades de voluntariado continuas. Hai persoas que che din: «No verán vou a Galiza e quixera participar con CEMMA como voluntario». Non podemos ter saída para iso. Ou «tódalas tardes teño tempo para adicalo a tarefas que precisedes». Non podemos asumilo. Teriamos que ter a unha persoa adicada unicamente á atención dos voluntarios e non temos posibilidades económicas. O noso voluntariado é de varias modalidades: un que chamamos voluntariado de cobertura e costa. Son distintas persoas que residen en diferentes puntos e son avisadas se hai algún varamento. Van en primeira instancia para comprobar que especie é, se hai maneira de asegurar ao animal, etc. Logo será a unidade móbil quen se desprace. En xeral o noso voluntariado é descontinuo, no sentido de que a voluntaria actúa cando hai necesidade, e non cando teña tempo.

Por outra banda, cando temos animais en recuperación organizámonos por quendas. Por exemplo, cando temos lobos mariños en recuperación facemos tres quendas por día e en cada quenda pódese incorporar voluntariado. Pero esa tarefa remata unha vez que o animal é liberado.

Para facerse socia ou axudar economicamente?

Podedes facervos socios escribindo á nosa conta de correo: cemmaorganizacion@gmail.com

En CEMMA somos aproximadamente uns 150 socios. Non son moitos, pero catro son socios – entidades: ADEGA, ANABAM, CES e Hábitat.

ADEGA Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza

ANABAM Asociación Naturalista Baixo Miño

CES Colectivo Ecoloxista do Salnés

Grupo Naturalista Hábitat

Son entidades que non teñen un traballo no medio mariño exclusivamente, pero sempre contan con algún membro orientado nesa liña. Por exemplo, ANABAM na Guarda leva a cabo un traballo máis local. O interesante de que haxa grupos que forman parte da CEMMA é que a información vai nos dous sentidos: nós damos información aos grupos e esa persoa ou persoas membras pode colaborar máis no noso ámbito; pero ao mesmo tempo dende a CEMMA poñemos en contacto con eses grupos ás persoas que contactan directamente con nós. É moi enriquecedor no sentido de que podes chegar á xente dende distintos lados.