A crise de 2020 (I)

Por Jose Vieira

Até agora, estamos en novembro de 2021, non tiñamos constancia de ningunha crise pos Segunda Guerra Mundial, tal forte e abranxente, como a crise de 2008/2009. Se nos fixamos este último ano, o produto global caio en xeral, un pouco máis do 0,5%, mentres nos países máis desenvolvidos, estivo cerca de 3,5% ou até un pouco mais

Neste gráfico se observa perfectamente a caída en “V” da economía global.

Observemos agora, a actual crise, en que estamos aínda somerxidos, ou sexa, a de 2020 e, podemos ver que é incomparabelmente máis profunda do que a anterior, que deixamos  reflexada no gráfico anterior.

Vexamos, o que nos mostra o gráfico seguinte e, facilmente se nos torna visíbel, que agora o “V” é mais  cavado, atinxindo valores moitísimo máis negativos e, que son moi preocupantes:

Busquemos as causas destas situacións e, sobre o noso punto de vista, en que se diferencian esencialmente.

Comezaremos pola crise de 2008,  esta foi esencialmente de sobreproducción (1) e máis, de sobre acumulación, téndose centrado as súas orixes, nos desequilibrios dos Estados Unidos da América do Norte e, centrada na construción e, principalmente no sector inmobiliario. Este foi alimentado á custa de transferencias de capital da inversión en produción, para a especulación inmobiliaria. O crédito se expandiu de forma extraordinaria e A ECONOMÍA SOBRE QUECEU.

Este efecto se trasladou ao mundo en xeral e, en particular, aos seguidores ortodoxos de todo o que vén da América do Norte é bo, é o correcto, o mellor é, como tal, hai que os imitar, con devoción, o que fixeron esencialmente os países do sur da Europa.

Imos axiña, introducir un esquema que pode axudar a explicar dunha forma moi fácil esta situación pasada.

Nos imos basear, desde un punto de vista do circuíto de capital, que ten a contradición, como raíz, do proceso produtivo e a realización do valor.

                                               MP

D – M                                                 …P…M´ – D´

                                               FT

Este chamado circuíto capitalista, as letras teñen o significado que abaixo indicamos así como, explicaremos como se articula, o referido circuíto:

D – significa diñeiro

M – mercadorías

MP- medios de produción

P – proceso de produción

M´ – D´ – mercadoría valorizada e diñeiro aumentado por de máis valía

De seguida, explicaremos como referimos, aínda que resumidamente, como funciona este modelo de circuíto capitalista:

Así, durante a crise e, en termos do circuíto capitalista, se interrompeu o P (proceso produtivo) pois a expansión do virus, afectou a masa traballadora,

logo directamente a produción (atención neste caso o estado tecnolóxico en xeral). Se produciu de seguida unha diminución da oferta de produtos. Esta caída, á súa vez induciu que a procura, polas restricións, así como, entre outras a caída do turismo, do entretemento, do ocio, etc., por virtude daquelas, se viñese a agravar.

Máis, esta crise se tornou de máis universal de todas, dado que a produción esta completamente globalizada e externalizada, ou case.  As empresas de fornecementos traballaban no sistema de “just in equipo”. Digamos que podemos vislumbrar un abaixamento en forma dunha espiral. Todo se tiña deslocalizado, subcontratado, o que complicou aínda máis o comportamento do P referido, no ciclo capitalista.

San consecuencias da globalización a internacionalización, o que ten un efecto inmediato nas cadeas globais de valor.

Esta situación xerou, por iso, dificultades da realización do valor (M´-D´) o que implica, tamén a dificultade de renovación do capital.

Por outro lado, estas perturbacións no circuíto capitalista, conduciron inevitabelmente á dificultade de renovación do investimento en medios de produción.

Sen ter que profundir demasiado, as dificultades encontradas en obtención de fornecemento, quere de materias auxiliares, quere das básicas, así como naturalmente o seu almacenamento, fai que calquera destes éxitos perturbadores, dea lugar a fortes oscilacións na actividade produtiva.

Recordamos, o que se está a pasar co aumento de prezos das materias primas, pode dar lugar a que se di de buscar fornecementos de proximidade e, como tal, aumentos de transporte, para alén dos respectivos prezos. Así temos, correlativamente tamén unha diminución da procura, pois, os prezos sofren unha nova tensión á subida.

A análise de Karl Marx (2), sobre este proceso está perfectamente actual.

Senón vexamos: a produción de gas, de petróleo, de alimentos e outros, bens e, a súa procura, está suxeita a unha resposta lenta, pois, necesita de que sexan feitas novas inversións, para conseguir satisfacer esas novas procuras máis fortes. No entanto, estas novas necesidades, xustifican a elevación de prezos, dado que a procura supera a oferta e este reaxustamento pode demorar anos. Aínda que nun primeiro momento esa oferta no equilibra as necesidades da procura, mais a breve fragmento acaba pola oferta vir a ser superior á procura. O que carrexa, agora a caída dos prezos, logo dos lucros e, a consecuente contracción do investimento produtivo. O que se traduce nun novo déficit da oferta.

Marx, a este respecto, escribiu no tomo 3, capítulo 6, “que a esfera da produción das materias primas só se modifica de maneira intermitente, unhas veces se ampliando de maneira súbita para pronto se contraer igualmente de maneira violenta” (se trata de “o Capital”).

Máis, en la Teoría das Plusvalías, o mesmo autor, volve a retomar o tema, engadindo que as crises poden xurdir por estas orixes:

1)         Durante a reconversión do diñeiro en capital produtivo

2)         Por mudanzas no valor dos elementos do capital produtivo en especial das materias primas (ver no mesmo tomo a páxinas 441 e seguintes)

Explica que cando hai que investir máis en materias primas a nova produción non se procesa hai mesma escala, pois, unha parte do capital fixo se caída sen utilizar, unha parte dos obreiros fican no desemprego e se reducen os lucros. Segundo Marx, “é entón cando unha perturbación do proceso produtivo (digamos reprodutivo), debido ao aumento do valor da parte do capital permanente, se recompón co valor do respectivo produto” (páx. 412 e seguintes, da obra referida).

Ressalvamos que aínda que Marx se refire a materias primas o mesmo pasa coas materias auxiliares. Por exemplo no momento, os semicondutores, chips, etc., mostran a actualidade destas reflexións do referido autor.

Así para Marx, a crise de 1847, foi unha crise de sobreproducción, axudada pola praga que atinxiu a produción da batata entón. O que “mutatis mutandis”, pasa actualmente.

Imos agora centrarmos, aínda máis na actual crise de 2020, tomando algúns datos numéricos, para dar máis precisión á análise.

Que podemos dicir sobre o traballo (forza) e, sobre a oferta versus a procura?

Os datos sobre o traballo, valores informados pola OIT, para o ano de 2020, nos dan unha perda de postos da orde dos 8,8%, que traducidos en horas de traballo, serían o equivalente a 255 millóns de emprego de traballadores a tempo completo. Se tomarmos o ano de 2019 como referencia, entre ese ano e o de 2020, se perderon 114 millóns xa de empregos os traballadores.

Se agora ollarmos para os ingresos a nivel global, como consecuencia do enriba referido, e retiradas as subvencións ou axudas gobernamentais, a quebra hai sido de 3,7 billóns (americanos) de dólares americanos, o que representa unha baixada do 8,3%.

Sobre o problema da fame, servímonos de os números da FAO, FIDA, OMS y UNICEP e, o número de persoas subalimentadas, aumentou entre 2019 e 2020, de 118 millóns de persoas, o que significa que actualmente no Mundo, debe haber unhas 815 millóns de subalimentados. Máis, que de entre eses, máis de 150 millóns son nenos, o que os afecta e a limita, até na súa vida futura, condicionándoos a un crecemento desequilibrado.

En texto próximo analizaremos o comportamento da economía en función da crise indicada.

Notas:

(1)        – Tamén foron crises de sobreproducción, as de 1847/48, a de 1873, a de 1930 e a de 1974/75. Este tipo de crises son as máis frecuentes no sistema capitalista

(2) –  En “O Capital”